Sararmış defterler ve fotoğraflar bize bakıyor

1 Dünya Savaşı'nın en büyük cephelerinden birini Osmanlı İmparatorluğu açmıştı. Kendi sınırları dışında ittifak yaptığı Almanya, Avusturya-Macaristan ve Bulgaristan'a destek olmak için Galiçya'ya (Polonya) bile gitmişti. Avrupa, Asya ve Afrika'ya yayılmış bu cephelerde yaşananlar birbiri ardına ortaya çıkmaya başladı. Üst rütbeli askerlerin yazdığı anıların dışında kıyıda köşede, eski Türkçe ile yazılmış notlar, defterler aileler tarafından ortaya çıkarılmaya başladı. Biz de sararmış defterler ve fotoğraflar arasından bir seçki hazırladık. Okyanusta bir damla misali ancak her bir satırı tonlarca yük ağırlığında anılar.
ÇANAKKALE CEPHESİ
Bir günlük, iki şehit
İstanbullu 21 yaşındaki Teğmen İbrahim Naci, Çanakkale cephesindeki 29 günü günlüğe yazdı. İbrahim Naci, Kerevizdere'de 21 Haziran 1915 pazartesi günü şu satırları yazdıktan sonra şehit düştü. "Saat 7.00. Geceden beri düşman taarruz ediyor. Şimdi gidiyoruz. Allah hayreylesin. Saat 11.00. Muharebeye girdik. Milyonlarla top ve tüfek patlıyor. Şimdi birinci onbaşım yaralandı. Allahaısmarladık." İbrahim Naci hayatını kaybettikten sonra günlüğü okuyan bölük komutanı Yüzbaşı Bedri Efendi de devamındaki sayfaya şu satırları yazar: "Zavallı Naci! Evladım gibi sevdiğim yavrum. Defterine emanet ettiğin gizli duygularını bir peder, bir ağabey yakınlığıyla okudum. Bundan dolayı bana darılmaz ve hatalı bulmazsın değil mi?.. Naci, sen ve emsalin ölmediniz, bir iki kazma darbesiyle oyulmuş bir çukura gömülmediniz; siz büyük Türklüğün Müslümanlığın sinesinde hürmet ve saygıyla yaşayacaksınız!.." Bu satırları yazan bölük komutanı da 12 gün sonra 2 Temmuz 1915'te şehit düşer, günlüğe son satırları ise tabur imamı ve katibi yazacaktır. "Acı hatıralarım aileme ulaşabilecek mi?" diye soran Teğmen İbrahim Naci'nin isteği tam 98 yıl sonra yerine gelecek ve kitap haline getirilecektir. Allahaısmarladık, Teğmen İbrahim Naci, Yeditepe Yayınları
SARIKAMIŞ CEPHESİ
Neden beynime bir kurşun sıkmadım

Ruslara esir düşen Halil Bey: "Esir düşmüştüm artık, Allah'ım, ya Rabbim acı bizlere... Şimdi bir esirdim ve hürriyetim bitmişti. Ağlamak, yine ağlamak geliyordu içimden, ama ne fayda! Sanki ne vardı kurşunlayıp öldürselerdi, her şey ve bütün macera biterdi. Kendi kendime kızıyordum, içim kan ağlıyordu. Niçin elimde fırsat henüz fırsat varken beynime bir kurşun sıkmamıştım. Bütün bunları düşürken ayakta duracak takatim kalmamıştı. Sendeliyordum. Bütün sinirlerim çözülmüştü, düşecektim. Ben bu buhranlar ve düşüncelerle kıvranırken, derinlerden gelen bir ses bana: 'Toplan, kendine gel, iradeni yitirme, ona hakim ol' diyordu." Elveda Vatanım Elveda Esir Kampları, Ergun Hiçyılmaz, Destek Yayınları
Esaretin verdiği ızdırap artmakta
"Yine bu seneyi de ikinci defa olarak esarette bir türlü düşünceler arasında geçiriyoruz. Bir taraftan Ruslar Erzincan'ı geçmiş, İngilizler Bağdat'a yaklaşmış; diğer taraflarda ailelerimizden bir haber yok. Esaretin günden güne verdiği ızdırabı da artmakta... Her zaman her taraftan derin bir meçhuliyet. Ya Rab seni bari hiç olmazsa çekilen azap ve ızdırapları, katlanılan müthiş mahrumiyetleri telafi edecek mülk ve milleti tes'ide hadim bir sulh nasip eyle ki şimdiye kadar Garplıların muhkum-ı zulmü olan sevgili, zavallı Türkiyemiz yükselsin, tahkir edilen Türk bayrakları her tarafta şanla dalgalansın. Biz de şad olalım." Kibrit Kutusundaki Sarıkamış - Sibirya Günlükleri, M. Fuad Tokad, Timaş Yayınları
İnsanlar donup kalıyor "
Fırka (tümen) yürüyüşü çok üzüntü vericiydi. Asker tek kolda, bir metreden fazla karlar içinde düşe kalka ilerliyordu. Hava eksi 15-20 derece, askerin sırt çantalarının ağırlığı 30-35 kilogramdı. Ağır yükün altında zahmet çeken askerler ter içinde kalıyorlar, dinlenmek için yol kanatlarına oturuyorlardı. Asıl felaket bu zaman başlıyordu. Aklı başından gitmiş, canından bezmiş, bitkin bu insanlar, tüfekleri bacaklarının arasında yere çömeliyor, öylece donup kalıyor, mübalağa olmasın ama görüntüleriyle korkuluk taşlarını andırıyorlardı." Binbaşı Ziya Bey, Sarıkamış'tan Esarete, Haz: Sami Önal, Remzi KitabeviÇanakkale Savaşı Günlüğü Allahaısmarladık, Çanakkale Savaşı'nda Bir Şehidin Günlüğü Türk Harp Edebiyatında Çanakkale Mektupları Gelibolu'dan Kafkaslar'a ?
Esaret Yılları Rus ve İngilizlere Karşı Bir Osmanlı Zabiti Çanakkale'den Bağdat'a Esaretten Kurtuluş Savaşı'na (Cephede Sekiz Yıl Sekiz Ay 1914-1923)
Romanya Mektupları Kumandanım Galiçya Ne Yana Düşer, Mehmetçik Avrupa'da
Sarıkamış Kibrit Kutusundaki SarıkamışSarıkamış
Zeytindağı Türk Ordusuyla Filistin'de - Alexander Aarohnson, Hazırlayan: Necmettin Alkan, Selis Kitapları
Osmanlı Filistin'nde Bir Posta Memuru Türklerle Beraber Süveyş Kanalına
HER YÖNÜYLE DÜNYA SAVAŞI
Talat Paşa'nın Anıları Size Ölmeyi Emrediyorum Teşikılat-ı Mahsusa (Enver Paşa'nın Sırdaşı Anlatıyor) - İhsan Aksoley, Timaş
İmparatorluğun Sonu 1914 1. Dünya Savaşı'nda Osmanlı 1914-1918- Edward J. Erickson, Timaş
Osmanlı Askeri Tarihi (Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri), Gelibolu:1915 Birinci Dünya Harbi'nde Alman Türk Askeri İttifakı 1. Dünya Savaşı ? Harb-i Umumi Eşiğinde Osmanlı: Osmanlı Devleti Son Savaşına Nasıl Girdi - 1. Dünya Savaşı'nda Gördüklerim ve Yaşadıklarım Ben Bir Türk Zabitiyim, Batıktan Çıkan Kahraman 10 yıllık Savaşın Günlüğü, Orgeneral İzzeddin Çalışlar'ın Not Defterinden, Cephelerde Bir Ömür Avni Paşa'nın HatıralarıAna Ben Ölmedim 1. Dünya Savaşı'nda Türk Esirleri Birinci Dünya Savaşı Anıları Osmanlı Ordusu'nda Dört YılHatıralar

- Cemal Paşa - Alpay Kabacalı İş Bankası Kültür Yayınları, Rafael De Nogales, Yaba Yayınları
- Kazım Karabekir, Yapı Kredi Yayınları
- Cemalettin Taşkıran, İş Bankası Kültür Yayınları
, Hazırlayan: Osman Öndeş, Timaş Yayınları
-Tuğgeneral Ahmet Nuri Diriker, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları
Hazırlayan: İsmet Görgülü, İzzeddin Çalışlar - Güncel Yayınları
-Yüzbaşı Mustafa Ertuğrul, Hazırlayan: Mustafa Ertuğrul, Denizler Kitabevi
- Erick Ludendorff (Alman Genelkurmay 2. Başkanı), DBY yayınları.
Mustafa Aksakal, Bilgi Üniversitesi Yayınları
- Norman Stone, Doğan Kitap - Klaus Wolf, İş Bankası Kültür Yayınları
Editör: Gültekin Yıldız, Timaş
- Carl Mühlman, Timaş
- Edward J. Erickson, Kitap Yayınevi
- Talat Paşa, İş Bankası Kültür Yayınları
- Kress Von Kressenstein, Genelkurmay Başkanlığı Yayınları- İzzet Derveze, Klasik Yayın
- Falih Rıfkı Atay
- Şerif İlden, İş Bankası Kaltür Yayınları
5- FİLİSTİN , Sibirya Günlükleri - M. Fuad Tokad, Timaş
- Köprülü Şerif İlden, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları * Sarıkamış'tan Esarete, Tuğgeneral Ziya Yergök'ün Anıları - Hazırlayan: Sami Önal, Remzi Kitabevi
- Mehmet Şevki Yazman. Yayına hazırlayan: Kansu Şarman, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları
4- SARIKAMIŞ - Ahmet Rasim, Arba Yayınları
- Hüseyin Fehmi Genişol, Hazırlayan: Mustafa Yeni -İş Bankası Kültür Yayınları
3- GALİÇYA (Polonya) - Serezli Mehmed Ragıp, Timaş
- Halil Ataman, Kardeşler Matbaası
- İ. Hakkı Sunata, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları
2- IRAK - Ömer Çakır, Akçağ Yayınları
- Teğmen İbrahim Naci, Yeditepe Yayınları
- Erich R. Prigge, Timaş

GALİÇYA CEPHESİ
Yüzlerde acı bir gülümseme
1916 Ağustos sonları... "Ruslar'ın hazırlığını gören Mehmetçikler, "Gavurun bugün taarruzu var, sıkı durmalı" diyor. Her an sizi paramparça edip havaya savurması ihtimali olan bu mermi yağmuru altında beklemenin dehşetini hayal edebilir misiniz? Ayakları bağlanmış, bıçağı bekleyen kuzunun hali bile buradaki insan yavrusunun halinden çok az acıklıdır. Bir ara siperinin dar hendeğine ben, Bergamalı Mustafa Onbaşı, Ali Çavuş ve birkaç nefer sıkışmış oturuyoruz. Yüzlerimizde acı bir gülümseme, kalplerde bir sıkıntı; ne kimse konuşuyor ne de konuşma arzusu var. Sağdan soldan yaralı sesleri geliyor ve biz mermilerin düşüşünü sayıyoruz." Teğmen Mehmet Şevki'nin anılarından, Atlas Tarih
ROMANYA CEPHESİ
Savaşa kim kulak asar
74. alay subaylarından Üsteğmen Galip Efendi: "Gençlik bu! Savaş kim kulak asar. Kimimiz Aydın'da bıraktığı teyze kızından, kimimiz Üsküdar'da gizli kapaklı mektuplaştığı ezkede güzelinden, kimimiz de Kadıköy'de Moda'da Allah'a emanet olan sevgilisinden hasretle bahsediyorduk. Birden zeminliğin kapısına şiddetle vuruldu, arkadan da Rusça bir şeyler söylendiğini duyduk. Baskına uğramıştık. Parabellum tabancaları çektik, kapıya doğru ateş ettik ve kapıyı birden açtık. Attığımız kurşunlarla vurulmuş Moskof zabitleri yere serilmiş yatıyorlardı." Atlas Tarih
KUZEY AFRİKA
Bomba sürünerek geçti
"Su üzerine çıktığımız zaman ben de kumandanla birlikte kaptan kulesine çıktım. Hava iyice kararmıştı. 4-5 saat su altında kaldığımızı tahmin ediyorum. Kumandan hedef küçültmek için meyilli bir vaziyet aldığımızı ve denizaltı gemisine bir su bombasının sürünerek geçtiğini söyledi." Teğmen İhsan Efendi (Aksoley) Alman denizaltısından bildiriyor. Atlas Tarih

1- ÇANAKKALE
Çanakkale Kanlısırt Günlüğü - Mehmet Fasih Bey, Hazırlayan: Murat Çulcu, Denizler Kitabevi