Kısaltma deyip geçme

TRT spikeri Şener Mete, Okunuşlar, Telaffuz Sözlüğü, Konuşturan Sözlük/Vurgulu Telaffuz Sözlüğü kitaplarının ardından dördüncü kitabı Kısaltmalar Sözlüğü'nü hazırladı. Yazarken ve okurken kelimelerin nasıl kısaltılması gerektiğine dair uzun süreli bir araştırma yapan Mete, mevcut kısaltmaların listesini arkadaşlarına dağıtmış önce. Ardından kısaltmaların tarihçesini araştırmaya başlamış. Araştırma derinleştikçe kısaltmalarla ilgili doğru düzgün bir kaynak olmadığını fark etmiş. Bunun için de 6 bin 500 kısaltmayı 4 bin internet sitesine girerek araştırmış. Şener Mete: "Türkiye'de kullanılan kısaltmaların yanı sıra Çin'den Kore'ye, Japonya'dan Rusya'ya, ABD'den İngiltere'ye kadar birçok ülkenin kısaltmalarını araştırıp bir araya getirdim. Kısaltmaların nasıl okunacağı konusuna ilişkin telaffuz bilgilerini de sözlüğe ekledim. İki yıl süren çalışma sonunda sözlük oluştu" diyor.

İLK KISALTMAYI ROMA KULLANDI
Sözlükte sadece kısaltmaların anlamları ve okunuşları yok. Sözlük Roma, döneminden başlayıp Yunan, Arap ve Osmanlı dönemi ve günümüzdeki tarihsel süreci anlatması bakımından önem taşıyor. Bibliyografik taramalarda herhangi bir şekilde yer almayan kısaltmalarla ilgili bir çalışma bulunmazken, Mete kitabında kısaltmaların tarihçesine mercek tutuyor. "Tarihteki en eski kısaltmalar Roma dönemine ait" diyen Şener Mete örnekleri sıralıyor: "Roma'da ilk kısaltma devlet için kullanılmıştı. Örneğin İmp: İmperator, Caes: Caesari (Sezar), M: Marci (Mart), Fil: Fillio, Aug: Augusto gibi kısaltmalar bulunuyordu. Osmanlı'dan örnek verecek olursak Yeniçerilerin maaşları için kısaltmalar kullanılmış. Üç aylıklar şeklinde maaş aldıkları için aylardan oluşturulmuş kısaltmalar. Örneğin Recep-Şaban ve Ramazan aylarından Reşen kısaltması türetilmiş" diyor.

TÜRKİYE'DEKİ İLK KISALTMA: V.S.
Cumhuriyetten sonra harf devrimi olduktan sonraysa Latin harfleriyle yapılan ilk kısaltmanın vesaire (v.s.) olduğunu söyleyen Mete, "1926'da da Milli Emniyet Hizmetleri Riyaseti'nin kısaltılması MEH olarak kısaltılarak ilk kısaltmalardan oldu" diyor. Sözlükte Türkçe kısaltmaları gruplandıran Mete, harf harf söylenen kısaltmalardan açılımı okunan kısaltmalara, kelime gibi okunan kıslatmalardan ad haline gelmiş kısaltmalara kadar birçok kısaltmayı bölümlere ayırmış. TRT Eğitim Dairesi Başkanlığı, Kısaltmalar Sözlüğü'nü gazeteciler ve akademisyenlere kargo ücreti karşılığında gönderiyor.

SOSYAL MEDYADAKİ KISALTMALARA DİKKAT!
Şener Mete, internetin hayatımıza girmesiyle birlikte sosyal medyada da kelimelerin kısaltılmaya başladığının altını çiziyor ve dilin gelişimi açısından kelimelerin kısaltılmasının sakıncalarına değiniyor: "Artık 'nasılsın' yerine 'nsl', 'n'aber' yerine 'nbr', 'merhaba' yerine 'mrb' yazıyor insanlar. Oysa mesajlaşmalarda kelimeler kısaltılmamalı. Çünkü dillerin yaşaması için kısaltmaların çok yaygınlaşmaması gerek. Sosyal medyada kısaltmalar kullanılıyor ama dilin devam edebilmesi için kısaltmalardan uzak durmak gerek. Aksi halde bir süre sonra kısaltmalar kelimenin yerine geçer. Bu nedenle günlük dilde bu kısaltmalardan kesinlikle kaçınılması gerekiyor."