Kültür ekonomisinin büyük çelişkisi

Ne zaman söz kültürden açılsa çok önemli olduğu konusunda herkes hem fikirdir. Hele hele 21. yüzyılda kültürün hiç de yabana atılmaması gerektiği her fırsatta dillendirilir. Ama iş realiteye gelince kültür öncelikler sıralamasında hep son sıralardadır. Bunun için kriz anlarında kemikleşmiş bir refleks kendini tekrar eder ve ilk önce kültürden vazgeçilir...

Türkiye Avrupa Eğitim ve Bilimsel Araştırmalar Vakfı (TAVAK) Başkanı Prof. Dr. Faruk Şen'in Türkiye'de Kültür Ekonomisinin Boyutları inceleme kitabı bu anlamda önemli. Kültürü bir medeniyet göstergesi olarak algılamanın yanı sıra bu işin bir ekonomisi olduğunu ve 21. yüzyılda aslında kültürün ülkeler arasında 'yumuşak bir güç' olarak etkili kullanıldığında nasıl avantajlar sağlayacağını da anlamamızı sağlıyor.

Prof. Şen istatistik veriler ışığında adeta A'dan Z'ye Türkiye'nin kültür ekonomisinin bir panoramasını çiziyor. Kültürü sadece kitaba, sinemaya, tiyatroya, müzeye, galerilere indirgemiyor Şen, sporu da gastronomiyi de dizileri de kültür ekonomisinin içine dahil ediyor. Toplumun eğilimlerini, merkezi iktidarın ve yerel yönetimlerin kültüre desteklerini birbir anlatıyor. Öncelikle toplum olarak kültüre gerekli ekonomik desteği vermiyoruz gibi algıyı yıkan bir sonuca ulaşıyor Şen. Türkiye'nin kültür harcamaları ve milli gelir içindeki payı konusundaki tahmin çabaları, kültüre gerek ailelerin gerekse merkezi ve yerel yönetimlerin yaptığı harcamaların önemli boyutlarda olduğunu ortaya koyuyor. 2015 rakamlarına göre kültüre yapılan harcamalar milli gelirin yüzde 6.4'üne tekabül ediyor. Bu önemli bir rakam. Yaklaşık 48 milyar dolarlık bir ekonomiden bahsediyor Şen. Bu ekonominin 14.38 milyar doları, ülkemizde insanların kişisel olarak kültüre ayırdıkları pay. 33,7 milyar dolar ise merkezi ve yerel yönetimlerin, üniversitelerin, yaptığı kültürel harcama.

TV EN ÖNEMLİ KÜLTÜR MECRASI

Peki Türkiye'de hane harcamalarında kültüre ayrılan pay ne kadar derseniz? İnsanlar aylık bütçenin yüzde 2.9'unu kültür ve eğlenceye ayırıyor. Bu oran eğitim (yüzde 2.2) ve sağlık (2.0) harcamalarından daha fazla. Öte yandan hane harcamalarında en çok gider gıda (yüzde 20.2) ve barınmaya (yüzde 26.0) ait.

Türkiye'de kültürün odağında yer alan en önemli mecra TV. Türkiye'de insanlar hane içinde yüzde 45.7 ile TV izlemeyi en önemli kültürel etkinlik olarak görüyor. Ev dışı kültürel faaliyet olarak en önemli etkinlikse, sosyal yaşama aktif olarak katılma (yüzde 25 oranında) şeklinde. Okuma eyleminin oranıysa yüzde 3,2. Lakin hazin bir nokta var. Toplum olarak hobilerimize ne zaman ne de para ayırıyoruz. Çünkü yüzde 0.4 oranında bir sonuç var hobilere ayrılan zaman kullanımı konusunda. Bir de sanıldığı gibi çok spor yapmıyoruz. Spora ayrılan zaman yüzde 0.3.

İki tablo koyuyor Şen önümüze aslında. İlki kültüre ülke olarak önemli ölçüde para harcanıyor. Ama bu harcamalar kültürü çok da etkin kılmaya yetmiyor. Şen bu konuda kültür harcamalarının niceliksel büyüklüğü kadar niteliksel yanının da önemli olduğunu anlatıyor kitabında. Yani özel ve kamusal kaynaklardan kültür için ayrılan değer yüksek oranlarda olmasına rağmen, üretilen ve kullanılan kültür ürünlerinin niteliği istenilen düzeyde değil sonucu ortaya çıkıyor. İşte tam da bu noktada kültürel ürünlerin niteliksel değerini yükseltmemiz gerektiği gibi bir gerçekle karşı karşıya geliyoruz.

Yani kültür ekonomik olarak bir değere sahip ve harcama yapılan bir alan. Ama son tahlilde üretilen kültür ürünlerinde nitelik isteyen bir tüketici de var karşımızda. Bu konuda biraz çalışmamız gerekiyor ve nitelikli ürün verebilecek ortamların yaratılması gerekiyor. Ki nitelikli ürün bizim elimizi her zaman güçlendiriyor. Mesela o hep vurgulanan kültürün ülkeler arasında yumuşak güç olarak kullanma avantajını elde etmemizde de yine nitelikli ürün mevzusu karşımıza çıkıyor.