Devrinde zoru başarmak: Mozart olmak

Norbert Elias, dönemin toplumsal gerçekliğine ışık tuttuğu, bir yandan da zaten bilinen Mozart hikayesi'nin detaylarını aktardığı Mozart, Bir Dahinin Sosyolojisi kitabında, uzmanı olduğu bilimdalı yoluyla bir insanı anlamaya çalışıyor.
"Amacım elbette ki bir dahiyi yok etmek ya da onu indirgemek değil, onun insana özgü durumunu anlaşılır kılmak ve belki biraz da Mozart'ınki gibi bir yazgıya engel olmak için ne yapılabilirdi, sorusuna bir parça açıklık getirebilmekti" diyen ünlü Alman sosyolog Elias, 1781 yılında henüz dahi kavramını tanımayan bir toplumda özgürleşmek isteyen ama koşulları esnetemeyen bir adamı anlatırken, diğer yandan aynı adamın sonsuz sevgi ihtiyacının ipuçlarını vererek, onu okuyucunun gözünde bir insana dönüştürüyor.
Saray aristokrasisi ve burjuvazi arasında hırpalanan Mozart'ın sosyolojisi baştan sona ilgi çekici. Mozart'ın yetiştiği saray müziği geleneğinde, müzisyenler en fazla bir tür zanaatkâr gibi görüldüğünden, onlardan tek beklenen saray halkını eğlendirmeleriydi.
Bu nedenle de, bugün dâhi olarak görülen Mozart kısa yaşamı boyunca sürekli bir iş edinmek için koşturmuştu ve bulabildiği tek iş de Salzburg'da küçük bir sarayda orgculuktu.
Elias'a göre Mozart başarısız oldu, çünkü buna hazır olmayan bir toplumda bağımsızlığının peşinde koşuyordu. Viyana aristokrasisinin sırt çevirmesiyle işsiz ve borç batağında yaşamak zorunda kaldı. En çok istediği eserlerini besteleyemedi ve anlamsız bir hayat yaşadığına inanarak öldü.
Kitabın bir bölümünde o dönem yaşanan sosyolojik gerçeklik şu cümlelerle anlatılıyor: "Fransa kralına hizmet eden kadrolu bir memur sanatçı görevden ayrıldığında, gerektiğinde Fransa'nın egemenliğinde olmayan bir sarayda hayatını kazanabilirdi ama bu birçok Fransız sanatçı için bir düşüş anlamına geliyordu.
Almanya ve İtalya'daysa durum farklıydı. Gerçekten de burada hizmet ettiği prensle arası bozulan ve şu veya bu şekilde başka bir bölgeye taşınan zanaatkar sanatçılara rastlamak her zaman mümkündü.
Papa ile sorun yaşadığında Michelangelo Fransa'ya gitmiş, Papa'nın onu geri getirmekle görevlendirilmiş adamlarına karşı gelmişti. Bach işvereni Weimar düküyle arası bozulduğunda, tanıdıkları aracılığıyla başka bir sarayda bulduğu işe girme düşüncesiyle görevinden ayrılmak istemişti. Tam da bu son perdede Mozart'la da bir benzerlik olduğu göze çarpıyor."
Mozart, Bir Dahinin Sosyolojisi, bireysel yaratıcılık ile bunu denetim altına almaya çalışan toplumsal beğeninin karşı karşıya kalmasının trajik sonuçlarını gözler önüne seriyor.
Üstelik bu kitabı almak için bundan daha anlamlı bir dönem olamaz. Müzik tarihinin en büyük bestecilerinden Wolfgang Amadeus Mozart'ın üç gün önce ölüm yıldönümüydü. 226 yıl önce, 35 yaşındayken hayata gözlerini yuman Mozart'ı anlamak için işte size bir fırsat.

MOZART
Norbert Elias Çeviren: Yeşim Tükel Alfa Yayınları İnceleme 197 sf. 18 TL.