Harem bir okuldu...

Bir sınır beyliğiyken dünyanın en güçlü devleti haline dönüşen Osmanlı İmparatorluğu kudretini savaş meydanlarındaki üstünlüğüyle elde etmemiştir kuşkusuz. Arka planda yönetiminden haremine, hukuki düzeninden askeri gücüne kadar uzanan müthiş bir organizasyon söz konusunudur. 600 yıl boyunca hüküm süren imparatorluğun merkezinde padişahın mutlak otoritesi ve gücü vardır. Ancak onun da sınırları vardır ve uymak zorunda olduğu kurallar devletin bekasının her şeyin üstünde olmasında yatar.
Prof. Ali Akyıldız'ın Harem ve Mahrem kitabı özellikle oryantalist bakış açısıyla hayali ve uydurmalarla bildiğimiz haremin kapılarını açıyor ve ayrıntılarıyla tanıtıyor. Kapalı bir kutu olan saray teşkilatında iç düzeneği ayrıntılarıyla el alan, haremin işleyişini Osmanlı'nın muhteşem organizasyonunu göstermesi açısından öğretici ve aydınlatıcı bir çalışma.
Harem; padişahların anneleri, kadınları (haseki, kadınefendi) ikballeri, şehzadeleri, kızları ile onlara hizmet eden usta, kalfa ve cariye gibi kadın hizmetçilerin yaşadığı bölümdür. Haremin amiri kethüda kadın ve hazinedar usta, berber usta, çaşnigar usta, çamaşır usta, ibriktar usta, kahveci usta, kilerci usta, kutucu usta, külhancı usta ve katibe ustalar da görevlilerdi. Bunların dışında hastalar kethüdası, ebe, sütnine ve dadı gibi görevliler de mevcuttu.
Haremde erkekler de vardı. Hadım edilmiş ve Mısır'dan gönderilen siyahi görevliler harem ağaları ve darüssaade ağası idiler.
Önemli bir eğitim kurumu vardı ki o da Enderun'du. Devşirme Hıristiyan çocuklar, sırasıyla Küçük Oda, Büyük Oda, Doğancı Koğuşu, Seferli Koğuşu, Kiler Odası, Hazine Odası ve Has Oda olmak üzere kademeli bir eğitimden geçirilirlerdi.
Osmanlı'da devlet işlerine ağırlığını koyan kadınlar söz konusu olduğunda kuşkusuz Pertevniyal Valide Sultan başta gelir.
II. Mahmud'un eşi ve Sultan Abdülaziz'in annesi olan Pertevniyal Sultan dönemin şartlarının da etkisiyle nüfuzunu devlet işlerinde kullanmaktan çekinmemiştir. Ayrıca hazineyi zora sokacak kadar müsrifliği de hayırseverliği de bir o kadar ünlüdür.
Benim de okuduğum Aksaray'daki Valide Camisi'nin bitişiğindeki Pertevniyal Lisesi onun Sıbyan Mektebi olarak yaptırdığı binadır.
Ali Akyıldız hoca sekiz bölüm başlıklı bir kitap yazmış. İlk olarak, Enderun, Birun ve harem bağlamında Osmanlı Devleti'nin saray teşkilatını ele almış. İkinci bölüm ise 18. yüzyılda sarayda teşekkül eden bir yönetim olarak Mâbey-i Hümayun'a ayrılmış. Üçüncü bölümde, II. Mahmud'un hastalığı ve ölümü dolayısıyla iç ve dış kamuoyunda dile getirilen iddialar ile padişahın hastalığının mahiyeti; dördüncü bölümde, valide sultanlık makamına geldikten sonra müsrif, hayırsever ve devlet işlerine müdahil bir görüntü veren saray kadınlarının son temsilcilerinden Sultan Abdülaziz'in annnesi Pertevniyal Valide Sultan'ın hayatı ayrıntılı olarak anlatılıyor. Beşinci bölümde, padişahın hareminde bulunan cariyelerin evlendirilip haremden çıkarılmaları harem kadınlarından alınan bilgiler ışığında değerlendiriliyor. Altıncı bölümde Sultan Abdülmecid ve Sultan Abdülaziz'in Osmanlı veraset sistemini değiştirerek kendi oğullarını veliaht yapma çabaları; yedinci bölümde, II. Abdülhamid'in, hanedan mensuplarının geleceklerini garantiye almak için Hanedan Yardımlaşma Sandığı kurma tasarısı anlatılıyor. Sekizinci bölümde de son dönem padişahlarının hür ve Müslüman kadınlarla nikahlandıkları iddiaları ile II. Abdülhamid'in tahttan indirildiğinde toplam dokuz kadınla nikahlı olduğunu gösteren veraset ilâmı ışığında Sultan Abdülmecid dahil son dönem Osmanlı padişahlarının saray kadınlarıyla nikâh kıymaları sorunu ele alınıyor.
Osmanlı'nın klasik çağı
Tarihçilerin piri Prof. Hali İnalcık'ın Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ (1300- 1600) kitabı da imparatorluğun kuruluş öyküsünü öğrenmek isteyenler için bir başucu kitabı niteliğinde. 3 yıl önce 100 yaşındayken kaybettiğimiz Halil Hoca'nın uluslararası çevrelerde tanınmasını sağlayan ve alanında temel kaynak olarak kabul edilen değerli bir eser. Siyasi gelişmelere, iktisadi örgütlenmeler, devlet yönetimi, sınıf sistemi, hukuk, saray, merkezi yönetim, eyalet yönetimi, tımar sistemi, dini yaşama, kültür ortamı, medreselere, ulema, ilmi çalışmalar, bağnazlık, halk kültürleri ve tarikatların ele alındığı kitap, tarih tutkunları için vazgeçilmez bir eser.
Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ 1300-1600/ Kronik Yayınları)