Huzurlarınızda binlerce yıllık tarihiyle matematik

Herhalde dünya üzerinde öyle veya böyle hayatının bir noktasında yolu matematikle kesişmemiş kimse olmamıştır. Birçoklarına göre matematik hem birçok bilim dalının, disiplinin olmazsa olmaz tamamlayıcısı hem de gündelik hayatın da ayrılmaz bir uzvu olarak görülür... Öte yandan kimilerinin okul yıllarında en çok dert yandığı ders unvanını hakkıyla elde ederken kimileri de daha çok küçük yaşlardan itibaren tutkunu olur sayıların, denklemlerin, çözülemeyen problemlerin... Böylesine gizemli, ilgi çekici ve bir o kadar da sürprizlerle dolu bir dünyası vardır matematiğin... Üstelik kökeni ve tarihi itibariyle de nerdeyse insanlığın, uygarlığın tarihiyle yaşıttır diyebiliriz bu bilim için... Şimdi de elimizde öyle bir kitap var ki tüm bu gizemli dünyanın ilk ortaya çıkışından günümüze değin uzanan yolculuğu öz ve dopdolu bir içerikle karşımıza çıkıyor. Alfa Yayınları'ndan çıkan Matematik Kitabı'ndan bahsediyoruz.
ANTİK DÖNEMDEN GÜNÜMÜZE
Önsözünü Avustralyalı bir matematik öğretmeni ve aynı zamanda bir komedyen olan Matt Parker'ın yazdığı, İngilizce aslından Arda Barişta'nın çevirdiği Matematik Kitabı kolektif bir çabayla oluşturulmuş bir eser. Karl Warsi, Jan Dengerfield, Heather Davis, John Farndon gibi alanında önemli isimlerin katkılarıyla ortaya çıkarılan kitap M.Ö 6 bin yılından 2020'ye kadar olan süreçte matematikte iz bırakmış ne kadar bilim insanı, teorisyen, teorem, keşif varsa sayfalarında yer veriyor. Yani bu demek oluyor ki Antik ve Klasik dönemlerde ilk kabilelerin ellerindeki basit taşları sayma ihtiyacı duyarak rakam sisteminin temelini atmalarından Orta Çağ'daki Fibonacci dizisine, Rönesans döneminde ortaya çıkan Pascal'ın meşhur üçgeninden Alan Turing'in günümüzdeki bilgisayarların atası kabul edilen keşfine matematiğe dair hemen her öykü sizleri bekliyor.
HİÇ VAROLMAMIŞ DEHA
Peki bu öykülerden bazılarının detayları nelerdir derseniz okuma zevkinizi de bozmadan naçizane ilgi çekici bulduğumuz birkaç tanesini kısaca aktaralım. Öncelikle kitap yüzyıllar boyunca matematik alanında kadınların bir şekilde geri planda kaldığını buna karşın çok önemli kadın matematikçilerin de varolduğunun altını çiziyor. Öyle ki bu noktada paylaşılan hikayelerden birisi M.S 400 yılında İskenderiyeli bir matematik öğretmeni olan Hypatia'ya ait. Öklit ve Ptolemaios gibi bilginlerin düşünce ve metinlerine dair yazdığı kitaplar ile çocuklara yönelik ders kitapları hazırlayan Hyptia'nın 415'te yobaz Hristiyanlar tarafından öldürülmesi her bakımdan dramatik bir hikaye...
Öte yandan 1571- 1630 yıllarında yaşamış olan astronom Johannes Kepler'in 1615'te eğri şekilli katıların maksimum hacimlerinin nasıl hesaplanacağını keşfetmesinin öyküsü de hayli ilginç... Nasıl mı, anlatalım: Kepler, 1613'te ikinci karısıyla evlilik hazırlıkları yaparken düğünü için bir şarap tüccarında alıyor soluğu. Tüccarın fıçıdaki şarabı ölçmek için bir çubuğu çaprazlamasına fıçıya sokup çıkardığını gören Kepler, bunun her fıçıda işe yaramayacağını hatta tüccarın kendisini kazıkladığını düşünüp eğri şekilli katıların hacmini doğru bir şekilde hesaplama üzerine çalışmalara başlıyor. Hatta Kepler'in bulduğu yöntem sonraları kalkülüsün geliştirilmesi açısından anahtar bir adım olarak gösteriliyor.
Bir diğer enteresan hikaye ise Rus matematik dehası Nicholas Bourbaki'ye ait... Daha doğrusu hiç varolmamış bir dehaya... 20. yüzyılın en üretken ve başarılı matematikçilerden biri olarak gösterilen, Matematiğin Öğeleri kitabı tüm saygın üniversitelerin kütüphanelerinde yer alan Bourbaki'nin aslında Fransız matematikçilerin 1930'lu yıllarda uydurduğu bir karakter olduğunu öğreniyoruz. 1. Dünya Savaşı'nda birçok matematikçinin cephelerde hayatını kaybetmesi üzerine bir grup genç Fransız öğretim üyesi Bourbaki grubunu kurup matematiği arındırıp özüne döndürmeyi amaçlıyor. Zamanla üyeleri değişen grupta gizlilik ilk esaslardan ve 50 yaşını geçen üye istifa etmek zorunda. Bu matematik dehaları hakkında daha fazla bir şeyler öğrenmek ve hangi konularda neler yapmışlar fikir sahibi olmak isterseniz gerçekten kitaba göz atmanızı tavsiye ederim.
BAŞARILI GÖRSEL KULLANIMI
Matematik Tarihi, Alfa Yayınları'nın Büyük Fikirleri Kolayca Anlayın dizisinin bir diğer keyifli parçası. Söz konusu dizide aynı mantık ve şablonla astroloji, sinema, felsefe, ekonomi, edebiyat, tarih, feminizm, siyaset, sosyoloji gibi birbirinden farklı alanlara dair içerikler de yer alıyor. Matematik Tarihi'ne dönecek olursak da kitabın matematik gibi herkesin kolayca anlayıp özümseyemeyeceği mevzuları çok sade ve öz bir üslupla derlemesi hayli değerli. Belki yıllarını matematiğe vermiş ya da bu alanda kendini daha yetkin görenler için çok tatmin edici olmayacaktır ama tüm tarihsel sürecin dört başı mamur bir biçimde bir araya getirilmesi Matematik Kitabı'na her kütüphanenin rafında bir yer açılması gerektiğini düşündürüyor.
Özellikle karmaşık teoremlerin, kuramların ortaya çıkış süreçlerinin zaman zaman öyküleştirilerek anlatılmasının ve grafik ile görsel kullanımının bu noktada çok önemli payı olduğunu söylemek lazım.