Alman kadın matematikçi Emmy Noether'in çarpıcı hayat hikayesi

Amalie Emmy Noether

Bugün Google'da doodle olan Emmy Noether'in Babası Max Noether (1844-1921) Almanya'da yaşamış, cebirsel fonksiyonlar teorisi, cebirsel geometride sayısız teoremleri ile tanınmış bir matematikçidir.

Erlangen'de doğan kızı Emmy Noether, önce Göttingen'de profesör olmuş, modern cebire önemli katkılarda bulunarak sayısız öğrenciler yetiştirmiştir. Topoloji ve ideal teorileri ve Galois teorisinin modern takdimi üzerindeki araştırmaları ile adını dünyaya duyurmuştur. 1933'de Yahudi olduğu için Alman Nazizmi'nden kaçmak zorunda kalarak, ABD'ye göç etmiştir. Yine orada önemli bir kolej olan Bryn Mawr College'de profesörlüğe başlamıştır. O da, oldukça genç ölmüştür. Daha uzun yaşasaydı matematik çok şeyler kazanacaktı.

Alman matematikçisi Landau'a göre Emmy Noether, N. ailesinin baslangiç (orijin) noktasidir.

Google önemli günlerde oluşturduğu Doodle'da bugün Emmy Noether anıldı. Emmy Noether, 23 Mart 1882'de Almanya'nın Erlangen şehrinde doğmuştu.

EMMY NOETHER KİMDİR?

Yahudi bir aileden gelen Amalie Emmy Noether, Max ve İda Noether'lerin ilk çocuğu olarak Almanya'da Bavyera'nın Erlangen kentinde 23 Mart 1882 günü doğmuştur. Baba Max (1844 - 1921), çok ünlü bir cebirsel geometri profesörüydü. 1874 yıllarında Heidelberg ve 1875 ile 1921 yılları arasında da Erlangen Üniversitelerinde dersler verdi. Cebirsel fonksiyonların gelişmesinde büyük payı oldu. Çeşitli kavramlara, özellikle cebirsel geometrideki birçok teoreme onun adı verildi. Bu nedenle kızı Emmy matematiğe babası Max'la başladı. Kısa bir sürede çok iyi ve sağlam bir matematik kültürü kazandı. Emmy'nin çocukluk ve genç kızlık yılları aile yuvasında çok mutlu ve şen geçti. Baba Max zamanının büyük bir kısmını kızı Emmy'ye veriyordu. Emmy de babasının verdiği bilgileri çok süratli bir şekilde alıyor ve kendi kendine bağımsız olarak da düşünebiliyordu.

Yirminci yüzyılın başlarında, eskiden olduğu gibi kadınların üniversitelerde okumalarına iyi gözle bakılmıyordu. Bir kadının üniversiteye devam etmesi ve orada okuması oldukça yadırganan bir olaydı. Ondokuzuncu yüzyıldan beri bu önyargı devam ediyordu. Tüm bu engellemelere, zorluklara ve üniversite çevresinin önyargılarına karşın, zeki Noether üniversiteyi bitirdi. 1907 yılında da matematikte ünlü bir çalışmayla doktorasını tamamladı.

Noether'ü en çok beğenen ve çalışmalarını taktir eden matematikçilerden binsi de Hilbert'ti. Ona üniversitelerde iş bulmak için çalışıyordu. Hilbert'in tüm uğraşılarına karşın Emmy'ye üniversitelerde profesör olarak bir iş bulamadı ve iş verilmedi. Zamanın üniversiteleri bayanlara karşı oldukça tutucuydu. Hilbert, Noether'ne iş verilmesi için çok uğraştı. Yine zamanın yöneticileri 1922 yılında Emmy'nin Götingen'de ücretsiz ders vermesi koşuluyla şeref profesörlüğü vermeye razı oldular ve Götingen'e şeref profesörü olarak atadılar. Bu da Emmy için fazla bir iyilik değildi.

Noether için felaketler bununla da bitmedi. 1930 yılından sonra Almanya'da büyük ölçüde Yahudi katliamları, sürgünleri ve kampları yapılıyordu. Doğuştan Yahudi olan Emmy Noether'nün başına daha çok felaketler gelecekti. Noether ve Yahudi arkadaşları 1933 yılında Götingen Üniversitesinden atıldılar. Bu, Emmy ve arkadaşları için bir yıkım oldu. Bu sırada Amerika Birleşik Devletleri Emmy'yi büyük bir memnuniyetle ülkesine davet etti ve bundan çok sevinç duyacaklarını bildirdiler. Noether, 1933 yılında Amerika'ya gitti. Yaşamının son iki yılını Bryn Mawr College'inde ve Princeton Üniversitesinde dersler vererek geçirdi. Daha çok çalışmalar yapabilecek bir yaştayken, 1935 yılında Amerika'da öldü.
Matematikte çok sayıda çalışması olan Emmy Noether'nün cebire kazandırdığı ve kendi adıyla anılan Noetherian halkaları, 1920 ile 1930 yılları arasında gerçekleştirilmiştir. Fakat, Emmy'nin bu halkalarının değeri bu yıllarda pek anlaşılamamış veya bugünkü gibi değeri bilinememiştir. Cebirde uzman bir matematikçi olan Emmy'nin topolojinin gelişmesinde de derin izleri vardır.

Emmy'nin yaptığı çalışmaların değeri daha sonra anlaşılmıştır. Bu konuda ünlü matematikçi Aleksandroff Emmy için şöyle diyor "Emmy Noether bize, basit ve genel bir yolla düşünmeyi öğretti. O karışık cebirsel işlemler yaparak değil de, homemorfizma ve ideallerle bu düşünmeyi cebire soktu. Karışık ve çok özel koşullar taşıyan, kolayca anlaşılamayan şeyleri Kronecker gibi budayarak cebirde keşifler için yeni bir yol açtı. İşte bunlar kendi adını verdiği Noether halkalarıydı". Emmy Noether, bu adla daha yıllarca anılacaktır.

Matematik bulmacaları için tıklayın