En iyi arşivlerden biri TRT'nin elinde

İlkokul mezuniyet müsamerenizin, o zaman hayli popüler olan VHS kasetlere kaydedildiğini düşünün. Aradan yıllar geçsin, o kaset de uzunca bir süre televizyon konsolunun altındaki dolabınızda beklesin. 10 yılı aşkın bir süre sonra o kasetteki içeriği korumak için CD'ye kaydettirdiğinizde ise görüntü kalitesinden ve sesinden çok şey yitirmiş olduğunu göreceksiniz. Artık neredeyse izlenemez hale gelmiştir. Kişisel tarihinizden bir anı depolama fırsatı bulduğunuz kayıt, ellerinizin arasından kayıp gider. Bu kayıpta ihmalkârlığınız yüzünden bir miktar suçunuz olsa da, o zamanın teknolojisi ile kaydedilen ses ve görüntü bantlarının korunması ve yıllara dayanması, içinde taşıdığı manyetik parçacık ve kimyasallar düşünüldüğünde oldukça zor, zira zaman içerisinde kullanılamaz hale gelebiliyorlar. Bunun için özel şartların sağlanması gerekiyor.

AVRUPA RİSK ALTINDA
20'nci yüzyıla damga vuran manyetik teypler, içinde kültürel ve siyasal tarihi barındıran ses ve görüntü kayıtlarıyla çok önemli bir yer tutuyor. Bu kayıtların dijitalleştirilerek gelecek nesillere aktarılması sırasında kurumlara ciddi sorumluluklar düşüyor. Çünkü toplumsal hafızanın korunması önemli. Manyetik teyplerin, içinde barındırdığı kimyasalların bozulması ile iş göremez hale gelebilmesi, ciddi bir dünya meselesi haline gelmiş durumda. Avrupa'da 50 milyon saatlik manyetik teyp kaydının risk altında olduğu tahmin ediliyor. Arşivler Birliği Koordinasyon Konseyi'nin yaptığı araştırma sonucunda; dünya genelinde kültürel açıdan değerli 200 milyon saatlik ses kaydının içeriği, dijitalleştirilemediği takdirde kaybolacak.

ZAMANLA YARIŞIYORLAR
Türkiye'de ses ve görüntü arşivi denildiğinde akla gelen ilk kurum ise TRT. 1927 yılında başlayan radyo ve 1968'de başlayan televizyon yayınlarının büyük bir kısmını bünyesinde barındıran TRT arşivleri Türkiye'nin görsel ve işitsel hafızası gibi... Kayıtlar bozulmadan dijitalleştirmenin zamanla yarışı da gerektirdiği süreçte TRT, Datateknik ile yaklaşık 1.5 senedir 'TRT Sayısal Arşivi Güncelleme Projesi'ni birlikte yürütüyor. Bu proje tamamlandığında TRT; BBC ve CNN gibi dünyanın sayılı dijital ses ve görüntü arşivlerinden birinin sahibi olacak. Projenin yöneticisi Onur Süel Yeni Aktüel'e şöyle konuştu: "Şu anda TRT arşivlerinde bulunan ses, video, hatta fotoğraf ve belge türünden her şey dijitalleştirilerek arşivleniyor. En eskiler de dahil olmak üzere bütün formattaki kayıtların dijitalleştirildiği, tamamen kasetsiz ve evraksız bir süreç kullanan TRT; dünyanın en büyük dijital arşivlerinden birine sahibi olmak üzere."
70 BİN SAATLİK GÖRÜNTÜ KOPYALANDI
Bu proje kapsamında; 130 bin saatlik görüntü arşivinin 70 bin saatlik bölümünün dijital kayda alındığını söyleyen Onur Süel, konuşmasına şöyle devam etti: "Kalan 60 bin saatlik kısmı ise dijital ortamda üretilmiş olup içerik bilgileri ile direkt sisteme entegre ediliyor.

HERKES ÇALIŞIYOR
TRT'nin dijital arşivinden, kurum dışındaki kişi ve kuruluşların yararlanmasına da imkan verecek bir sistem kurma üzerinde de düşünülüyor. Arşivleme her bir materyal için bir iş akışının oluşturulmasıyla gerçekleştiriliyor. Bu iş akışı; dijitalleştirilecek kayıtların seçimi, onay aşamaları, dijital ortama aktarımı, kalite kontrollerinin yapılması ve bu kayıtlardaki içeriğe ulaşılmasını kolaylaştıracak çözümleme, yani kataloglama evrelerinden oluşuyor. TRT içinde şu an tatlı bir telaş var. Herkes bu proje için canla başla çalışıyor."
MANYETİK PARÇALARDA BİR TARİH YATIYOR
Pek çok manyetik teybin yapısal temelini kalın polyester katmanlar oluşturuyor. Ses ve görüntü; ince manyetik parçaların ince kaplamasına kayıt ediliyor. En eski teyplerde bu parçacıklar demir oksitten yapılıyordu. Zamanla farklı manyetik parçacıklar sahneye çıkmaya başladı. Bu manyetik parçacıkların boyutu; bir teybin kaydedebileceği frekans aralığını, hacmini ve kayıt kapasitesini belirliyor.