Yayın dünyasında e-kitap devrimi

Müzik endüstrisine bundan yaklaşık 10 yıl önce hâkim olan belirsizliğin bir benzeri, şimdi de yayın dünyasının geleceği görmesini engelliyor. Hatırlayın müzik endüstrisinin MP3'lere alışması sancılı olmuştu. Şimdi aynı sancılı süreci, elektronik kitaplara alışmaya çalışan yayıncılar yaşıyor. Ülkemizde etkileri henüz tam olarak hissedilmese de batı dünyası ve özellikle ABD, Amazon.com'un Kindle adlı elektronik kitap okuyucusu, Apple'ın tablet bilgisayarı iPad'in (ve muadillerinin) satışa çıkmasıyla beraber bildiğimiz anlamda, 'klasik' kitapların geleceğini tartışıyor. Amerikan Yayıncılar Birliği verilerine göre, elektronik kitap satışı 2007 yılından itibaren yüzde 163'lük bir artış gösterdi. Aynı verilere göre 2009'un ilk beş ayında kitap satışının yüzde 2.9'una denk gelen elektronik kitap satışı 2010 yılının aynı döneminde yüzde 8.5'lik bir paya yükseldi. Bu payın 2012 'nin sonuna kadar yüzde 20 ila 25 arasında bir seviyeye çıkacağı öngörülüyor.

YENİ STRATEJİLER
Kaçınılmaz bir şekilde elektronik kitapların sayısı da taleple doğru orantılı bir şekilde artıyor. Elektronik kitap satışı pastasının en büyük dilimini kapan Amazon'un Kindle Store'unda 1923 yılı öncesine ait olduğu, dolayısıyla telif haklarından muaf olduğu için bedava olan 1 milyon 800 bin kadar kitaba ek olarak 630 bin kitap bulunuyor. Öyle ki, İsveçli yazar Stieg Larsson, dünya çapında çok satanlar arasında bulunan Milenyum Üçlemesi'yle Amazon'un 'Kindle Milyonlar Kulübü' adını verdiği, 1 milyondan fazla elektronik kitap satan yazarlar listesine adını yazdıran ilk isim oldu. Elektronik kitapların pazar payının artması ve bu payın daha da artacağının öngörülmesi, ABD'de bulunan yayıncıların strateji değiştirmesine yol açtı. Ülkenin en eski yayın kuruluşları bile sadece dijital yayın yapmayı ciddi bir seçenek olarak görüyor. Dorchester Yayıncılık bunun en yeni örneği. 1971 yılından bu yana, ayda 25 - 30 yeni kitap çıkaran yayınevi, geçen yıldan bu yana normal kitap satışları yüzde 25 azaldığı için yeni bir yol denemeye karar verdi. Dorchester artık bütün kitaplarını dijital olarak yayımlayacak ve sadece özel talepler üzerine klasik anlamda kitaplar 'basacak'. Dorchester yöneticisi John Prebich, karar alma sürecinin hiç de zor olmadığını söylüyor ve ekliyor: "Beklenen bir karardı; efor sarf edip sonuç alamıyorduk." John Prebich devam ediyor: "Bazı yazarların bu karardan rahatsız olabileceğini düşünebilirsiniz ama yazarlarımız aldığımız karara destek oldu." Bir başka dev yayınevi Penguin USA'in yöneticisi David Shanks, yaptığı açıklamada, elektronik kitaplar pazar payını artırdıkça, kendi kitabevlerinin 'demode' olacağını söyledi. Shanks, yeni stratejiler için tartışmaların sürdüğünü de ekledi.

VİTRİNLER DEĞİŞİYOR
Büyük kitabevlerinin elektronik kitapların yaygınlaşmasının ardından yakındığı bir diğer şey de, rafların arasında dolaşan kitapseverlerin sayısının azalması. ABD çapında 720 mağazasıyla ülkenin en büyük kitabevi zincirlerinden biri olan Barnes&Noble da, pazar payını kaybettiği ve mağazalara gelen ziyaretçiler azaldığı için satışa çıkarılacağını açıklamıştı. Fakat, Barnes&Noble'ın en büyük hissedarı Leonard Riggo, tüm hisseleri kendi için alabileceğinin sinyallerini verdi. Barnes&Noble da kendi elektronik kitap okuyucusu 'The Nook'u piyasaya sürerek diğer rakipleriyle mücadele etmeye çalışacak. Kitabevinin müşterileri mağazaya çekmek için de çeşitli planları var. Bunlardan biri mağazaların vitrininde bulunan ve kitaplara ayrılan rafların artık oyuncaklara ve oyunlara ayrılması. Yöneticilerin bu durumu şöyle açıklıyor: "Oyuncak ve oyunlar, mağazamıza aileleri çekecekse, buna razıyız." ABD'li yayınevleri elektronik kitap devrimi karşısında sendelerken, Türkiye bu tartışmanın henüz gerisinde, daha doğru e-kitaplar henüz Türk yayıncılığını doğrudan etkileyebilmiş değil. Buna rağmen elektronik kitapların hiç gelişmediğini söylemek de yanlış olur. Amazon'un elektronik kitap okuyucusu Kindle, Türkiye'ye gelmedi. Fakat Türkiye'de internet üzerinden kitap satışının en büyük pay sahiplerinden idefix'in internet sitesinden sattığı e-reader'lar (elektronik kitap cihazları) az da olsa ilgi gördü. Yalnız Türkçe elektronik kitap henüz çok kısıtlı. Amazon'un Kindle mağazasında yer alan 630 bin kitaba (ki telif haklarından muaf olan 1 milyon 800 bin kitap bu sayıya dahil değil) idefix'in elektronik kitap arşivinde sadece 471 kitap bulunuyor. Türkiye'de 15 Nisan'da başlayan elektronik kitap uygulaması, ilk ayında tüm pazarın binde 7.6'sına sahipti. Aradan geçen dört ayın ardından bu pay yüzde 4.11'e çıkarak gelecek vadettiğini kanıtladı.
Dijital telif hakkı kimin?
Elektronik kitap sektörüyle ilgili bir diğer tartışma da dijital telif haklarıyla ilgili. Wylie Ajansı'nın sahibi Andrew Wylie'nin modern klasikleri Kindle elektronik kitap mağazasında satmak için Amazon ile anlaşması, diğer yayınevlerini kışkırttı. Mesele, elektronik kitapların yaygınlaşmasından önce basılan kitapların dijital haklarının kimde olacağıyla ilgili. Yayınevleri 'klasik' kitapların haklarını elinde bulunduranların dijital hakları da elinde bulundurduğu yönünde görüş belirtse de, yazarlar anlaşmada aksi belirtilmedikçe dijital telif haklarının klasik haklardan ayrı olarak yazarlarda kaldığı görüşünde. Andrew Wylie'nin 'Odyssey Editions' adını verdiği dijital modern klasikler serisinde bulunan kitapların yazarlarından bir bölümünün 'klasik' telif haklarını elinde bulunduran yayınevi Random House; bu durum devam ettikçe Wylie Ajansı'yla hiçbir iş yapmayacağını açıklayarak diş gösterdi. Wylie Ajansı'nın 'Odyssey Editions' serisinde Vladimir Nabokov'un Lolita'sı, Hunter S. Thompson'ın Fear and Loathing in Las Vegas / Vegas'ta Korku ve Dehşet adlı eseri, Ralph Ellison'ın Invisible Man / Görünmez Adam adlı kitabının yanı sıra Orhan Pamuk'un Beyaz Kale adlı yapıtının da bulunduğu 20 modern klasik yer alıyor.