Sıcakta yemekle serinlemek

Nankör insanlarız vesselam!.. Şunun şurasında nisan başından temmuzun ilk haftasına kadar havalar serin ve yağmurlu geçti diye tam dünyaya küsecekken, sıcaklar bastıralı iki hafta bile olmadan, bu kez de sıcaktan yakınmalar ayyuka çıktı. Doğrusunu isterseniz, yazlık restoran mekanına ufak bir villanın satış fiyatını üç aylık kira bedeli olarak ödedikten sonra, kapının önüne oturup mekanın dolmasını bekleyenlerden değilseniz ve sizler de benim gibi çalışan takımındansanız, havaların serin gitmesinden fazla etkilenmiş olamazsınız. Nasıl olsa sıcak ve güneş arayanlar bir punduna getirir, bu koca ülkenin bir köşesinde kendilerine güneşli, sıcak denizli bir yer bulurlar. Ben kendi adıma sıcağı sevmem. Yağmur yağarsa şemsiye açarsınız, soğuksa üzerinize bir kazak giyersiniz ama çöl sıcakları bastırdığında, hele insana soluk aldıran o mübarek poyraz da İstanbullulara küsüp ortalıktan yok olmuşsa, çaresizsiniz demektir. Serinlemek için çıplak dolaşmaya kalkmanız bile fayda etmez. İşte böyle zamanlarda yemeklerden, ağır içkilerden söz etmek içimden gelmiyor. "Bari," dedim kendi kendime, "sıcakta hangi yiyecekler serinletirmiş, bir araştıralım." Sonuçta 'soğuk-sıcak' meselesine üç bin yıl önce kafayı takmış Çinlilerin bu konuda söylediklerini toparlamaya karar verdim.
SOĞUK, SICAK VE NÖTR
Yıllar önce Fatih döneminde yazılmış bir belge elime geçmişti. O dönemde Türk mutfağında da, tıpkı bugün Çin başta olmak üzere Orta Asya ülkelerinin mutfaklarındaki gibi, yiyeceklerin 'soğuk, sıcak ve nötr' olarak üç gruba ayrıldığını ve yemek listeleri düzenlenirken bu ilkelere uyulduğunu okumuştum. Batı, kendi kültürünü yaymakta Uzakdoğululardan daha başarılı olunca, bu ilkeler unutuldu. Bugün bizde sadece Ayurveda, Çin tıbbı gibi egzotik akımlara meraklı kişiler bununla ilgileniyor. Bu yazımda sizlere bu oldukça karmaşık sistemi özetlemeye çalışacağım. Çin tıbbı öğretileri, enerji kaybını dengelemenin ve yeni güçler kazanmanın yollarını gösteriyor. Her gıda ürünü, bünyemizin özelliklerini yansıtan bir elementle ilişkilendirilmiş. Çin tıbbı ağaç, ateş, toprak, metal ve su olmak üzere beş element üzerine kurulu. Onlar için bu beş element, evren ve dünyada olduğu kadar insan bedeninde de yer alan koruyucu, yönlendirici, dönüştürücü unsurlar. Beş elementin kapsamına giren besleyici ürünlerin tümü, Çinlilerin 'Çi' dedikleri yaşam enerjimizi dengede tutmamıza yardım ediyor. Çi, geleneksel Çin tıbbında insanın kendini rahat ve sağlıklı hissetmesinin ve yaşam kalitesinin de temeli. Yaşam enerjisi doğru kanallardan akarsa, kişi kendini iyi ve canlı hissediyor. Bütün bedensel ve ruhsal süreçler Çi'nin eseri ve onun tarafından yönetiliyor. Her türlü sağlık sorunu ya da yanlış yaşam biçimi Çi'nin dengesini bozuyor. Geleneksel Çin tıbbının beslenme öğretileri, özellikle bu iç enerji akımının yeniden doğru kanallara yönelmesini sağlıyor.
DONDURMA ÖNERİLMİYOR
Dengeleyici beslenme değişik elementlerden oluşuyor. Çinlilere göre tüm evren Yin ve Yang denen karşıt güçlerin etkisi altında. Yin, dişi ve soğuk, Yang ise erkeksi ve sıcak olarak niteleniyor. Bunlar gece ve gündüz gibi birbirlerini tamamlayan eşdeğer güçler. Dengede olduklarında uyum sağlanıyor. Bu, yiyecekler için de geçerli. Yiyecekler ısıtıcı (Yang ağırlıklı), nötr (Yin ve Yang dengede) ya da serinletici, soğutucu (Yin ağırlıklı) etki yapabiliyor. Çin tıbbında tek yönlü beslenme yanlış; önemli olan ısıtıcı ve serinletici yiyeceklerin doğru kombinasyonu ve olabildiğince bol nötr yiyeceklerle takviye edilmesi. Ancak o zaman uyumlu bir beslenme düzeni kurulmuş oluyor. Benim gibi sıcağa zor katlananlara soğuk ya da serinletici gıdalar öneriliyor. Ancak dikkat; serinletici gıdalar soğuk olarak tüketilmek zorunda değil. Örneğin dondurma ya da bol buzlu içecekler Çin tıbbında olumsuz olarak niteleniyor. Çünkü bunlar vücudu çok hızlı soğutuyor ve dengeyi bozuyor. Dolayısıyla Çinlilere göre iç ısı örneğin kuşkonmaz, karpuz ve çay ile düşürülmeli. Soğuk yiyeceklerin sonbaharda azaltılması ve kışın bunlara olabildiğince uzak durulması salık veriliyor. Soğuk gıdalar arasında şeftali, çilek, ananas, muz, başta karnabahar olmak üzere yaz sebzeleri, havuç, yeşil salata, yengeç eti, süt ürünleri, tuz ve domates yer alıyor. Hıyar turşusu da serinleticiler arasında. Çin hekimleri yazın baharatlı yiyecekler ve tatlıların tüketilmesini sakıncalı buluyor. Nötr yiyeceklerin yumuşak, dengeleyici bir etkisi var ve Çi'nin beden içinde uyumlu biçimde akışını destekliyor. Fasulye, bezelye, incir, kaz eti, buğday dışındaki tahıl ürünleri, somon, hamsi, sardalya türü küçük balıklar, ahududu, baklagiller, pirinç, patates, süt, sığır eti, lahana bu kategoriden yiyecekler. Isıtan ve sıcak yiyecekler ise özellikle soğuğa duyarlı kişilere öneriliyor. Rezene ve tavuk eti ısıtıcı. Sarımsak, kuzu eti, karides, zencefil ve tarçın iç serinliği dağıttığından, yaz için uygun değil. Diğer sıcak yiyecekler arasında yılanbalığı, kayısı, sirke, yulaf, taze zencefil, kiraz, kırmızıbiber, maydanoz, krema, küflü peynirler, kekik, üzüm ve soğan da var. Yazın serinlemek isteyenler bunlardan olabildiğince az tüketmeli.