İstanbul'un fethiyle gelen lezzet

Fetih filmi İstanbul'un fethini yeniden gündeme getirdi. Konumuz değil, filmi tartışacak değiliz; gelin bu hafta İstanbul'un fethinin yemek kültürü ile ilgili sonuçlarına kısaca değinelim. Zira 1453'te, Bizans'ın, ardından 1517'de de Mısır'ın Osmanlı topraklarına katılması Batı dünyasının baharat yolunu ele geçirme umutlarını tümüyle suya düşürünce, dünya tarihini değiştirecek olaylar zinciri başladı. Siz bugün marketten canınızın istediği egzotik baharatı oldukça uygun fiyatlara alabildiğinize bakarak, tarih boyunca da onların herkes için kolay ulaşılabilir ürünler olduğunu sanmayın. Eskiden Güneydoğu Asya'nın baharat adalarında kölelerin topladığı baharat, birkaç el değiştiriyor, her aracıya servet kazandırıp, nihayet son derece pahalı ürünler olarak Avrupa pazarlarına ulaşıyordu ve Avrupalıların tam olarak nereden geldiğini bilmedikleri baharatın kazancından aslan payını Arap tüccarlar alıyordu. Hıristiyan dünyası 1095 yılında Kudüs'ü ele geçirmek üzere Papa Urban'ın başlattığı ilk Haçlı Seferi'ni düzenledi. Yoksul, sürekli kıtlık dönemleri geçiren Avrupa ulusları, Kutsal Topraklar'da kaldırım taşlarının bile altın olduğuna inandırılmışlardı. Zengin olmayı uman yeteri kadar savaşçı bu maceraya katıldı. Ünlü Avusturyalı yazar Stefan Zweig (1881-1942), "Haçlı Seferleri'nın asıl amacı, Hıristiyanların, Müslümanların elinden Kudüs'ü almak değildi," diyor. "Hıristiyan Avrupası'nın ilk ortak eylemi olan bu savaşların gerçek hedefi Kızıl Deniz'i aşıp, Doğu ticaretini Hıristiyan dünyasına açmaktı."

BATI'NIN YÜZYILLIK RÜYASI
Avrupalılar nihayet Kudüs'ü fethedip, Arap topraklarında bir köprübaşı oluşturdular. İçlerinden en kârlı çıkan Venediklilerdi; zira Akdeniz içindeki baharat ticareti onların eline geçmişti. Venedik gemileri sadece 1411 yılında, Avrupa'ya 540 bin altın düka değerinde baharat taşıdı. Ancak Avrupa'nın vazgeçemediği baharat karşılığı Araplara ödedikleri köle, altın ve gümüşün kaynakları hızla tükeniyordu ve efsanevi baharat adalarına hâlâ bir adım bile yaklaşamamışlardı. İstanbul, ardından da Mısır'ın fethi dönüm noktası oldu. Haçlılar baharat yolunu açacak Mısır'ı Müslümanların elinden koparamamıştı. Hindistan yolu hâlâ İslam devletlerinin denetimindeydi. Stefan Zweig, "Bilinmeyen denizlere açılan Kristof Kolomb'un batıya, Bartholomeo Diaz ve Vasco da Gama'nın güneye, Cabot'nun Kuzey'e, Labrador'a doğru sefere çıkmalarının ardındaki gerekçe, Batı'nın yüzlerce yıldır rüyasını gördüğü Doğu'nun zenginliklerine vergi, haraç vermeden ulaşabilecekleri bir deniz yolu keşfetmekti," diyor. Bu macerayı göze alan ilk kaptan Kristof Kolomb idi. Hindistan diye ulaştığı Amerika'da tanıdık baharat bitkilerini boşuna arayıp durdu. Amacına ulaşamamış, ölmeden unutulmuştu. Birçok tarihçinin öne sürdüğü gibi, bunun nedeni birkaç gemisinin batması değil, Hint baharatına ulaşma umutlarının yitirilmesiydi. Hıristiyan dünyası filolarını artırdı; zira kazanç büyüktü. Macellan'ın beş gemisinden dördü sefer sırasında batıp, denizcileri boğulsa da, tıka basa baharat dolu tek bir küçük gemi bile onu zengin etmeye yetmişti. 15. yüzyılda bir çuval karabiber, bir insanın hayatından daha değerliydi. İstanbul, ardından da Mısır'ın fethi, Hıristiyanların 2 bin yıllık baharat yolunu değiştirecek adımları atmalarını sağladı. Gemileri nihayet güney denizlerine ulaşan Batılıların bugüne dek stratejik kaynakları ellerinde tutmak için çok dikkatli, hatta acımasız davranmasını, ben, baharat kaynaklarına ulaşamadıkları dönemlerin acısını çıkarmak olarak değerlendiriyorum.