Beyaz Saray'da Osmanlı kokusu

Beyaz Saray'da yoğun geçen bir gün sonrasında Başkan, kravatını hafif gevşeterek ailecek ikamet ettikleri Executive Residence'a doğru ilerliyor. Yorgun ve düşünceli... First lady'nin yanına geldiğinde güzel bir koku çarpıyor burnuna. First lady'nin yeni bir parfüm kullandığını anlıyor Başkan ve beğendiğini göstermek için "Çarpıcı ve güzel," diyor. First lady'nin cevabı: "Türkiye'den," oluyor. Bu sahneyi bir filmde henüz izlemedik. Ama üst üste çekilen Beyaz Saray filmleri sonrasında 'Neden bir gün bir filmde böyle bir sahne olmasın ki?' diye düşünebiliriz. Çünkü first lady Michelle Obama gerçekten bir Türk'ün, Bihter Türkan Ergül'ün tasarladığı kokulardan birini kullanıyor. Ergül, dünyadaki 700 koku tasarımcısından biri. 33 yaşında, sosyoloji mezunu olmasına karşın kokulara özel ilgisi nedeniyle bu alana yoğunlaşmış, eğitim almış, uzmanlaşmış. Sekiz yıldır profesyonel olarak kokuyla ilgileniyor. Bir dönem Osmanlı'da saray kokularına merak sarmış. Topkapı Sarayı'nın arşivine girmiş. Dünyanın koku alanındaki en zengin arşivi Topkapı Sarayı'ndaymış. Osmanlı'daki sultan hanımların ve padişahların kokularının neler olduğunu tespit etmiş ve günümüze uyarlamış. Artık kişiye özel kokular tasarlıyor. www.kisiyeozelkoku. com sitesinde bildiklerini paylaşıyor. Ergül ile hem Osmanlı kültüründe kokunun yerini hem kişiye özel koku tasarımını ve tabii Michelle Obama'nın kullandığı kokuyu konuştuk.
- Kişiye özel kokular tasarlıyorsunuz, kimler özel koku yaptırıyor?
- Kişisel kokulara ilgi oldukça fazla. Şu ana kadar 6 bin 800'e yakın formüle ulaştık. Erkekler çok ilgi gösteriyor. Kendilerine ve sevgililerine alıyorlar. Evlilik teklifi için kullanmak isteyenler bile oldu. Ömür boyu mutluluklarını temsil edecek bir koku tasarlatanlar da var. Pınar Altuğ, Çağrı, Kaya Çilingiroğlu, Perihan Savaş, Asena, Derya Baykal ile çalışmalar yaptık. ABD'den de kokular üzerine teklif aldık. Dünyadaki 700 koku tasarımcısından biriyim. Dünyadaki tasarımcılarla ilgili bir proje vardı ve koku tasarlamam istendi. Hem Osmanlıvari hem de dişiliği ön plana çıkaracak bir koku tasarladım. ABD'ye davet edildim. Sadece 1000 tane üretilecek. Ekim sonunda New York'ta tanıtımı olacak. Bunun öncesinde bağlantılar aracılığıyla Obama'nın eşi Michelle Obama'ya sunuldu koku. Tasarladığım kokuyu beğendiği ve kullandığı söylendi. Tanıtımda kendi düşüncelerini dile getirip bize ulaştıracak.
- Peki, Osmanlı kültüründe kokunun gelişimi nasıl olmuş?
- Osmanlı'da koku bir yaşam tarzı. Osmanlı genişledikçe de diğer kültürlerden aldıkları bilgilerle kokuya basamak atlattılar. En büyük etkisi de İpek yolu; baharat, çiçek ve meyve özleri kokunun gelişmesine katkısı oldu. Osmanlı'da koku üreten kişilere Nevhani denirdi. Fiziki ve ruhsal tedavilerde de kullanılan kokular üretiyorlardı. Kokuya öyle önem verilmiş ki, Osmanlı'nın o tozlu arşivleri dünyanın en büyük koku arşivi. O dönemlerde Avrupa pis kokudan ve hastalıktan kırılırken, Osmanlı buram buram güzel kokuyordu. İbni Sina da 10. yüzyılda uçucu yağı bulmasıyla bir çığır açtı. Haçlı Seferleri zamanında hem Osmanlı'dan hem de Araplar'dan koku Avrupa'ya, Fransa'ya yayılıyor.
- Osmanlı'da insanların kullandığı kokuların bir anlamı var mıydı?
- Bir kıza talip olunursa ona zambak kokusu hediye edilir. Görücü geldiğinde aile münasip gördüğünü ifade etmek için karanfilli şerbet ikram eder. Manolya kokusu buluğ çağına yeni girmiş genç kızların tercih ettiği bir kokuydu. Orduda ise yeniçerilerin çiçek kokması uygun olmadığından baharatlı ve sert kokular kullanılırdı. 2. Abdülhamid cezaevindekileri göz ardı etmez; metanet ve özgüveni arttıran kokular hediye ederdi. Kokular üzerine değişik inançlar da oluşmuş. Bebekler kırkına girince çörek otu yağı, karabiber yastığın altına sürülürmüş. Bereket için de Kapalı Çarşı'nın açılışı haham, papaz ve imamın birlikte buhardanlıkla karabiber, çörek otu, mısır, kekik yapraklarını, gül suyuyla karıştırıp yakılmasıyla olurmuş.
- Padişah ve sultanların kullandıkları kokulardan karakterleri hakkında ipuçları çıkarabiliyor musunuz?
- Tabii, kişinin kullandığı koku karakteristlik özellikleri ortaya çıkarır. Örneğin Kanuni'nin kız kardeşi Hatice Sultan sümbül, nar kokularını kullanmış. Bu hareketli ve sabırsız bir yapıya sahip olduğunu gösteriyor ama masum bir hali de var. Dikkati, hafızayı güçlendirdiği için devlet erkanı divan öncesi bunu tekikleyen kokular sürerlermiş.
KANUNİ AŞK ADAMI HÜRREM OTORİTER
Hürrem Sultan, karanfil, ıhlamur, yasemin, gül kokularını kullanmış. Bu dişi, otoriter ve siyasi zekası olduğunu işaret ediyor. Her hafta 70 gr. lavanta yağı ile ayak masajı yaptırırmış. Lavanta kokusu sakinlik ve dinginlik verirmiş. Bel bölgesine gül yağları sürermiş, afrodizyak özellik taşıyan gül, zekayı geliştiriyor.
Kanuni'nin kullandığı kokular; sandal, amber. Gül kokusunu kullanması siyasi bir zekayı işaret ediyor ama yasemin, reyhan, ıhlamur da Kanuni'nin tam bir aşk adamı olduğunu gösteriyor.
Yavuz Sultan Selim kehribar, çam, okiliptus, nane, amber kullanıyor. Bundan şımarık ve muzip bir çocuk çıkıyor karşımıza; şakayı seven, esprileri çok fazla olan biri.
Nurbanu Sultan ( 3. Murat'ın annesi), hamamda saçlarına papatya yağı sürermiş. Papatya stresi azalttığı gibi öfke ve karamsarlık anlarında kullanılıyor.
Kösem Sultan (1. Ahmet'in eşi), tarçın kokusuyla bileklerine masaj yaparmış. Bu koku, enerji ve neşe verici özelliğe sahip.
Mimar Sinan, çizimlerini yaparken portakal kabuklarını sıkarak eline sürermiş. Portakal esansı dikkati artırıp hafızayı ve yaratıcılığı da güçlendiriyor.
2. Abdülhamid göz hapsindeyken Neroli esansı kullanmış. Cesaret ve metanet verici özelliğe var.
Fatih Sultan Mehmed, gül kokusuna hayran. Rumeli kavağını yaptırırken surların harcına gül yaprakları ve gül esansı döktürmüş.
Mevleviler genelde daha duru ve yeşillik kokarmış. Sema için avuçlarına gül kokusu sürüp dönmeye başlarlarmış. 3. Selim'in annesi Mihrişah Sultan da bir Mevlevi. Onun kullandığı kokularla Mevlevi kokuları hemen hemen aynı.
Padişahlar yaptırdıkları Kabe örtülerini gönderdiklerinde yanında kokularını da gönderirlermiş.