Modern oyunlar egoist

Geleneksel oyunlar binlerce yıllık bir maziden miras. Öyle ki çocuk oyunları, insanlığı hem kültürel hem de toplumsal olarak hep etkiledi. Modern zamanlardaysa geleneğimizde olan çocuk oyunlarından çocuklar neredeyse bihaber. Yazar Erol Erdoğan da 15 yılını geleneksel çocuk oyunlarını araştırmaya adamış bir isim. Babalık heyecanıyla birlikte çocuklarıyla oyun oynayabilmek için çocukluğunda oynadığı oyunların peşine düşmüş. Etrafındaki kişilerin 'Oyunlar unutuluyor' yakınmalarını duyunca da kolları sıvamış. Erdoğan çocukluğundan bildiği, büyüklerden dinlediği, akademik araştırmalarda gördüğü ve derneklerden elde ettiği bilgilerle 800 çocuk oyunu tespit etti. Sonra da Kültür A.Ş'den çıkan beş serilik çocuk kitabında 100 oyunu bir araya getirdi. Biz de yazar Erdoğan ile geleneksel çocuk oyunlarını konuştuk.
- Geleneksel çocuk oyunlarını araştırırken Türkiye'deki hangi oyunlar sizi en çok şaşırttı?
- Anadolu'da çok yaygın olan aşık kemiği oyunu, kemikle kemiği vurarak ya da kim uzağa atacak yarışı yapılarak oynanıyor. Orta Anadolu'da da çok yaygın. 'Aşık atmak' deyiminin kaynağı da bu oyun. Gode adlı oyunsa "Gode gode göndere/ Gökten yağmur indire" diye bir maniye sahip. Bahar ve yazın oynanan oyun aslında çocukların yağmur duası. Çocuklar köyde evleri gezip tekerleme yöntemiyle isteklerini dile getiriyor. Her ev bir miktar bulgur-pirinç veriyor; sonra pişiriyorlar. Sivas ve Adana bölgesinde oynanıyor. Türk Cumhuriyetleri, Japonya ve Çin'de de oynanıyor. Bu iki oyun beni çok şaşırtmıştı.
- Tespit ettiğiniz 800 oyun arasında unutulanlar hangileri peki?
- Hayvan kemikleriyle oynanan oyunlar büyük ölçüde terk edildi. Ama taş versiyonları var. Çelik- çomak kırsal bölgelerde devam ediyor. El becerisine dayanan oyunlar ise çok azaldı. Örneğin ceviz fırıldağı, topaç ve bilek gücüne dayalı oyunlar pek yok.
- Oyunların kaç yıldır oynandığı hakkında bir bilgi var mı?
- Bazıları birkaç bin senelik. Ama asırlar içerisinde insanlar yörelerine göre uyarlamış. Misal Mangala oyunu altı ya da dokuz çukur kazarak oynanıyor. Bu oyun birkaç bin yıllık. 800 oyun tespit ettim ama bu sayıdan daha fazladır. Hayatın, kültürün parçası olan oyunlarımız kültürden, iklimden, medeniyetten, dinden, coğrafyadan etkilenerek hayata dahil oluyor.
- En sık neler oynanıyor peki?
- En sık seksek, birdirbir, uzun eşşek, mendil kapmaca oynanıyor. Üç taş, dokuz taş gibi el becerisine dayanan oyunlara daha çok kız çocukları ilgi gösteriyor. Bezirgan başı nadir de olsa var. Mangala türü ve misket oyunları sürüyor. Sahillerde kale yapmak, yılan ve çivi oyunu kısmen devam ediyor. Kum üzerinde iki kişi karşılıklı çivi atar ve labirente hapsetmeye çalışır. Kağıtkalem, isim-şehir hâlâ revaçta.
- Toplumsal ve sosyolojik olarak bakıldığında oyunlar neyin ifadesi?
- Oyunların yaş aralığı çok genişti, bugün ise çok dar. Geçmişte çocuk, babası, ablası, amcası ve mahalleliyle oynardı. Böylece sohbet eder, itiraz eder, yarışır, paylaşır, sosyalleşir ve hakkını arardı. Bu birçok davranış ve iletişim modeli ortaya çıkıyordu. Modern dönemdeki oyunlar ise çocuklarla aileler arasındaki iletişime katkı sağlamıyor. Ayrıca çocuk her nesneyi oyuna dönüştürürdü. Bu da doğayla ilişki kurup üretmesine neden oluyordu. Ama günümüzde oyun aletleri fabrikasyon ve çocuğun hayal gücünü ortaya çıkarmıyor; şiddete dönük, bireyci, kendi egosunun tatmin etmeye yönelik. Çocukta böyle yetişiyor.
- Modern zamanın getirisinden çocuk nasıl kurtulacak?
- Önce büyüğün kurtulması lazım. Çünkü teknoloji ve kentleşmenin büyüsüne büyükler kapıldı. Modern insan oyuna, çocuğa ihanet edip oyunları terk etti. Aile, öğretmen, şehir yönetimi kısacası hepimiz suçluyuz. Büyükler çocukla vakit geçirip oyunları öğretmiyor ki çocuk oynasın! Evde karşısında sürekli televizyon seyreden bir anne baba görüyor. Halbuki bir masa etrafında bile oynanabilecek en az 60 oyun var. Çözüm ailelerin çocuklarıyla oyun oynaması.