Hepsi birbirinden veli

Eylül ayı okulların tek tek açıldığı, eğitim-öğretimin başladığı, milyonlarca kişinin çocuklarıyla birlikte bir maratona doğru yol aldığı bir ay. Özel okulların bazıları açıldı bile... Devlete bağlı ilkokullar, ortaokullar ve liselerde 15 Eylül'de ilk ders zili çalacak. Velileri de çocuklar kadar büyük bir telaş sardı. Bu telaşın büyüğü veli olma haline bürünmek aslında. Veli kavramını toplum gerçeklerine göre yorumlayarak başlamakta fayda var; veli olma hali çoğu zaman anneye yüklenmiş bir misyondur. Ya da anne bu misyonu gönüllü olarak yüklenmiştir... Okula kayıt esnasında doldurulan evraklarda veli hanesine genelde annenin ismi yazılır. Bu tasdikle birlikte annenin de veli görevi başlamış olur. Hal böyle olunca toplantılara katılmaktan, okul içi-dışı iletişimi yönetmeye kadar geniş bir yelpazede veliye yani anneye büyük rol düşer. Okullar anne için bu görevin başladığı yerdir. Bir yandan da okullar sosyalleşilen ortamlara döner. Tıpkı büyük sitelerde yaşamak gibi, futbol maçını toplu halde izlemek gibi, okullar da ister istemez annelerin sosyalleştiği ortamlar oluyor. Özellikle ilk günlerde ailelerle yaşanan tanışmalar, yıllar sürecek bir sosyal ilişkinin de temellerini atıyor. Dile kolay ilkokul birinci sınıfa başlayan bir öğrenci velisi, sınıf mevcudu kadar çocuğun ailesiyle yıllar boyunca etkileşim halinde olmalı... İşte tam bu noktada, farklı tarzlar, farklı karakterler kendini göstermeye başlıyor. Durumu hemen kontrol altına alıp sınıfın velilerini yönetmek isteyen olduğu gibi, ilk gün görünüp bir daha ortaya çıkmayan anneler de bu sosyal grubun içinde yer alıyor. Biz de veli profillerini anlamak için çocukları özel ve devlet okulunda eğitim gören bir grup anneyle bir araya geldik. Tek tek kendi davranışlarını ve etraflarında gördükleri veli davranış biçimlerini masaya yatırdık. Bakalım siz hangi tür velisiniz?
KARİYER YAPAN VELİLER
Bu tip veli genelde çok şaşkındır. Çünkü her şeyin içinde olmak ister ama vakti yoktur. İlgili ama çaresizdir! Sürekli bir şeyleri kaçırıyorum, yetişemiyorum hissi yaşar. Çalışmayan ve olayların içinde olan bir veliyle arkadaş olmak onun için büyük önem taşır. Böyle birini bulduğunda kendisini güvende hisseder. Ara ara olaya hakim velilerle iletişime geçip, neler olup bittiğini öğrenmek ister. Zararsızdır! Doğum günlerine katılmaya, diğer velilerle kontağı koparmamaya çalışır ama süreç içinde bu neredeyse imkansız hale gelir. Kontrol manyağı velilerin elinden kaçırdığı tek veli profilidir.
'SINIFSAL' VELİ
Sosyal velinin sosyalliği okul dışındadır. Okul değil, veli takıntısı vardır. "Nerede oturuyorsunuz, hangi arabaya biniyorsunuz, tatillere nereye gidiyorsunuz?" en merak ettiği şeyler arasındadır. Bu veli çocuğunun notlarını hatta okul numarasını bile bilmez. Sosyal statüye takmış veli profilidir. 'Konsept veli' olarak da tanımlanabilir. Diğer velilerin kıyafetleri, çantası, aksesuvarları gibi konulara odaklanır. Bu veli için okul başarısı önemli değildir.
ÖĞRENCİLİĞE VEDA EDEMEMİŞ VELİ
Çocuğunun hangi gün, hangi derste, hangi konuyu işleyeceğine kadar bilir. Hatta o konuyu çocuğu okuldan gelmeden çalışır, çocuğu geldiğinde ona da çalıştırır. İşin bir tık ilerisi çocuğu yerine ödev yapmaktır. Verilen ödevi çalışıp, bunun için hazırlık yapar.

PROF. DR. YANKI YAZGAN
Velide endişe arttıkça kontrol etme isteği artar!
- Velilerin davranış biçimleri ciddi farklılıklar gösterebiliyor. Neden?
- Toplu hayatta hepimiz tarzımıza, düşüncelerimize, o durumun bizde yarattığı hislere göre pozisyon alıyoruz. Okullar da bu toplu yaşamın bir parçası. Anne babalığın temel ruh halini düşünerek başlamakta fayda var. Anne-babalık daha çok anneler üzerinden tanımlanmakla birlikte babaların da parçası olduğu bir ruh hali. Ana-babalığı tanımlayan duygu, endişedir. Ama annelerin duygularını ortaya koymakta daha hızlı davranmaları sebebiyle babaların ruh halinin bazen kayıtsızlık, önemsememe olduğunu düşündüren durumlar oluyor. Ama babalar da işin bir parçası. O rolü babalara tanımlamak ve onları dahil etmek gerekiyor. Araştırmalara göre babaların içinde olduğu ebeveynlik süreçleri, çocuğun ruh sağlığı açısından artı getiriyor.
- Okula başlangıç, okul hayatı veliler için önemli dönüm noktalarından mıdır?
- Yaşamda değişik dönüm noktaları var, okula başlama bunlardan biri. Anne-babaların endişeleri üç ve altı yaş arası dönemde iyice birikiyor. Kolejlerdeki çocuklar okul öncesi eğitim alabiliyor ama Türkiye genelinde birçok çocuk ilkokul çağında okulla tanışıyor. Okul ayrılıktır, anne-baba ile çocuğun mekansal olarak ayrılığıdır, yetki devridir. Bizim dışımızdaki birilerinin çocuğumuzla ilgili bir şeyler yapıyor olmasıdır. Artık çocuk bir anlamda bizim değildir. O nedenle okula başlangıç çocuk için olduğu kadar anne-baba için de kritik bir dönüm noktasıdır.
- Bu da endişelere yol açıyor haliyle...
- Kritik dönüm noktalarında insanlar endişe eder. Okul dönemi herkeste temel korkuları canlandırıyor. Bazılarımızda bu korkular daha fazla bazılarımızda daha az. Okula başlayan velileri profillendirirsem endişe düzeylerine göre sınıflandırırdım. Endişe hayatımızdaki değişikliğe nasıl reaksiyon verdiğimizin göstergesidir. Bir kısım insan, özellikle kaygısı düşük kişilerde, dürtülerde artış görülür. Yani daha keyfi, aklına estiği gibi davranır, daha umursamaz görünür. Endişeyi bir sarkaç gibi düşünün iki ucu var; bir tarafta aşırı endişe, diğer tarafta endişesizlik... İki uç da problemli. Aşırı endişe halinde durumu kontrol etme arzusu olur, bir aksilik çıkmasını engellemektir amaç. Her şey iyi gitsin, yolunda gitsin. Bunu düğün hazırlıkların da da görürüz. Herkesin nereye oturacağı belli, kimin ne yapacağı belli. Çok benzeyen bir durum.

- Her şeyi kontrol etmeye çalışan velilerle ilgili ne diyeceksiniz?
- Kontrol manyaklığı bazılarımızda daha belirgin. Kaygılarınız çok yoğunsa her şeyi kontrol etme ihtiyacı hissediyorsunuz. Velilik rolü için kontrol manyaklığı gösteren biri farklı bir konuda çok rahat olabilir. Ne olup biteceğiyle ilgili endişesi çok yüksek ve bu durumu kontrol edebileceği gibi bir illüzyona kapılmış. Okulun buna ne kadar el vereceğini de bilmek lazım.