Oruç insanı özgürleştirir

Ramazan ayı boyunca ahaber'deki İftar Vakti programıyla milyonlarca eve misafir olan Ekrem Demirli'nin İslam düşüncesindeki önemli isimler üzerine yaptığı çalışmalar, yayınladığı kitaplar ve çevirileri İslam düşünce dünyasına büyük katkı sunuyor. Demirli ile program öncesi bir araya gelip oruç ibadetinin gerçekte ne anlama geldiğini, orucun bireye neler düşündürmesi gerektiğini ve Ramazan'ın, orucun ve diğer ibadetlerin önemini konuştuk.
- Bir yazınızda İbnü-l Arabi'nin kitaplarında yer alan "Ramazan, Allah'ın bir adıdır" hadisini aktarıyorsunuz. Ramazan'ın ve tutulan orucun ibadetler arasındaki yeri nedir?
- Birincisi oruç gizli bir ibadet. Açıklanmadığı sürece kimse bilmez. Diğer ibadetlerse genellikle alenidir. Namaz kıldığınızda insanlar onu görür, hacca gittiğinizde bilir, zekat verdiğinizde bir kişi o zekattan haberdardır. Orucun gizliliği diğer ibadetlere göre daha fazla. Bu da daha fazla ihlasa ve Allah'ın rızasına güdülen bir ibadete yaklaştırır. Bu bakımdan oruç tutan insan karşılığını sadece Allah'tan bekler. İkincisi oruç ile muhtaç olduğunu düşündüğümüz şeylerle aramıza mesafe koyarız. Böylece Allah'ın fiillerine ve ahlakına en çok benzeyen ve Allah'ı daha çok hatırlatan bir ibadet olur. Gerçi namaz oruca göre daha kapsamlı, farklı bir ibadet ama namazda orucunun özellikleri bulunduğu için namaz farklı, üstündür. Bir de orucun iradeyi terbiye etme neticesi var. İradenin terbiyesi insanı özgürleştirmek ve insanı insan kılmak demektir. Oruç, Allah'ı tanımanın, ihlası sağlamanın ve insanı özgürleştirmenin aracıdır.
- İnsanın özgürleşmesidir dediniz ama günümüzde özgürlüğün tanımı her şeyi yapabilmek olarak algılanıyor. İslam ve ibadetler açısından özgürlüğü nasıl tanımlayabiliriz?
- Sorun özgürlüğün, bir otoritenin emri veya yasağı karşısında bir şeyi yapabilme özgürlüğü şeklinde düşünülüyor olması. Halbuki burada açık bir otorite yok, sadece Cenab-ı Hakk'ın bir buyruğu var, ona iman etmeniz söz konusu. Örneğin dağın başındasınız kimse sizin oruçlu olup olmadığınızı bilmiyor, bununla ilgili bir müeyyidesi yok. Bu bakımdan oruçla ilgili bütün yapabilme fiilleri sizin iradenizle ilgili. Orucu, iradeyi ve özgürlüğü bir yapmama olarak düşünüyorum. İnsanın heveslerine, arzularına direnebilme, erteleyebilme ve arzularına karşı iradesini, varlığını gerçekleştirme fiilidir özgürlük. Düşünce ve bilim tarihinde, hayatın diğer alanlarında aslında başarının bu tarz bir irade ve disiplinle gerçekleştiğine şahit oluruz.
ORUÇLU OLMASAK DA ADİL OLMALIYIZ
- Orucun yanına hangi hasletler ve ibadetler konulduğunda insan için anlamlı, Allah katında daha makbul olur?
- Müslümanların zihinlerinin karıştığı noktalardan biri, oruç ile öteki ibadetleri özdeşleştirmeleri, oruçluyken yapılan ibadetlerle orucun bir değerlendirilmesi. Orucu diğer ibadetlerden ayrıştırmayı önemli buluyorum. Oruç aç, susuz kalarak belirlenmiş zamanlar içerisinde diğer ihtiyaçlardan uzak durmaktır. Orucu böyle anlayıp Allah'ın bizden neyi maksat edindiğini, nereye varmamızı istediğini düşünmeliyiz. Diğer ibadetler ise Müslümanın hayatında zaten olan ibadetler. Oruçlu olsak da olmasak da ahlaklı olmak, merhametli olmak, adil olmak, Allah'ı çok zikretmekle emredildik. Bu karıştırılınca Ramazan bir ibadet ayıymış gibi düşünülüyor. Bu yanlış! Müslümanın hayatında Ramazan'da belki niceliksel olarak ibadetlerde artış olabilir ama nitelik ve tür bakımından yeni bir ibadet ortaya çıkmaz. Bir ömür boyunca yapılması gereken ibadetlere Ramazan'da oruç eklenir. Bu anlaşılmadığı için Ramazan'da dolan camiler sonra boşalıyor.
- Modern zamanlarda insanla insanın, insanla doğanın, insanla Allah'ın ilişkisinde kopukluk var. Ama Ramazan aylarında o kopukluk olsa bile nasıl bir ilişkinin yolu açılıyor?
- Oruç, maksadı Allah olan bir ibadettir. Oruç eylemiyle Allah'ın fiillerine ve ahlakına yaklaşmaya çalışıyoruz. Allah'ın en temel özelliği müstağnilik, elinde olanla yetinmedir. Ramazan ismini İbnül Arabi, Es-Samed isminin bir tefsiridir. Es-Samed hiçbir şeye muhtaç olmayan demektir. İnsan, bunu öğrenmeden aslında özgür olamaz. İslam geleneğinde özgürlüğün tanımlarından bir tanesi de müstağnilik. Yani müstağni olmak insan ruhunun nesneyi aşması demektir. Bu bir ilahi niteliktir ve insan oruçla o niteliğe yaklaşır.
- Ramazan hayatta daha az şeyle ihtiyaçların karşılandığını gösteren bir ay. Tasavvufi düşüncenin vücut bulduğu bir dönemse Ramazan'dan bir yıla ne depolamak lazım?
- Yaradılışımız, varlığımız hakkında fikir sahibi olmalıyız. Ramazan'da bir muhasebe yapılabilir. Bunun temelinde orucu öteki ibadetlerden ayrıştırma yatmalı. Oruç öteki ibadetlerin ya da diğer ibadetler orucun taşıyıcısı değil. Bütün ibadetlerin 12 ay yapılması gerekir. Kur'an-ı Kerim'i, namazı, zekatı, haccı, orucu doğru anlamamız, kendi başına değerlendirmemiz lazım. Böylece hayatımızı değiştirirler. Fakat ibadetler birbirine ilca edildiğinde maksadını anlamaz, neler sağladığını bilemeyiz. Bizim ibadet metafiziğine ihtiyacımız var. İbadetin manası nedir, bunun insan ve Allah ile ilişkisi nedir, buna akıl yürütüp derin analizler yapmalıyız.

HZ. PEYGAMBERE GÖRE BİR YOLCULUK

- Günümüzde bilgisi olmasa da insanların din adına illa bir sözü var. Özellikle "Bana göre İslam" söylemi yaygın. Bu tarz yaklaşımlar doğru mu?
- Bu insani bir durum. Her insan kendi aklını beğenir ve kendince çözüm geliştirmek ister. Buna yol açan da İslam'da bir ruhban sınıfının olmaması. Ulema sınıfı da ona denk olmadığı için herkes kendinden bir delil, kaynak bulabiliyor. Fakat bu hatalara neden oluyor. Dinin temel meselelerini anlamada bu yaklaşımdan uzaklaşmak lazım. Müslümanlık, bana göreden Hz. Peygambere göre olana doğru bir yolculuktan ibaret.
- Ramazan, çocuk ve cami ilişkisini nasıl kurmalı?
- Bu önemli. Teravihe gidecekleri, arkadaşlarıyla şakalaşacakları, oyun oynayacakları, bazen hafif üslupla ikaz edilecekleri bir ay olarak düşünmeliyiz. İkazlara ise dikkat etmeli. Ölçülü ya da ölçüsüz ikaz çocuğun kişiliği üzerinde izler bırakır. Ramazan çocuklar için bir cami ayıdır; neşelenme ve oyun yeridir. Bundan rahatsız olmamalı. Hz. Peygamber'in uygulaması böyleydi.