100 yıl önceki büyük kadın mücadelesi

Edebiyat Fakültesi'nde bitirme tezim için kendime konu arıyordum. Hocam, "Kadınlar tarafından 1913 yılında çıkarılan Osmanlıca bir gazete var, henüz tamamı Türkçe'ye aktarılmadı, buradaki kadın mektupları üzerine çalışmaya ne dersin" diye sorduğunda inanılmaz heyecanlandım. Osmanlı kadını tarafından neredeyse bir asır önce çıkarılan gazete vardı ve bizim bundan haberimiz yoktu. Üstelik bunu Türkçeye aktararak dönemin kadınlarının zamanla örtülmüş mücadelelerini de su yüzüne çıkarmış olacaktım. Kadın Eserleri Kütüphanesi'nden temin ettiğim gazetenin sayfalarını çevirdikçe hemcinslerimle gurur duydum. Bize içinde bulunduğumuz hayatı sağlayabilmek için var güçleriyle mücadele etmiş, erkeklerin egemen olduğu bir dünyada korkmadan, yılmadan seslerini yükseltmiş, bugün bile çoğu kadının göze alamayacağı riskleri yüklenerek çalışan, söz sahibi olan, güçlü kadın hayali için savaşmışlardı. Türkçeye aktararak gün yüzüne çıkardığım her yazı, Osmanlı kadınının, bize öğretildiğinin çok dışında, aydın, ileri görüşlü, eğitimli, dünyayı takip eden kadınlar olduğunu da ispatladı. Bu haberle, bir kadın gazeteci olarak, yıllar önceki meslektaşlarımın, feminist büyükannelerimin önünde saygıyla eğiliyor ve minnetlerimi sunuyorum.
ERKEKLERE YER YOK!
Osmanlı'nın son dönemlerine baktığımızda kadınların kendi tarihlerinin erkekler tarafından yazılmasına isyan ettiklerini görüyoruz. Hayatın her evresinde söz sahibi olan erkekler istedikleri 'kadın' tarifini basılı yayınları kullanarak yaymaya çalışıyor, o dünyanın gerçek sahibine ne kendilerini ifade etme ne de sosyal alanda var olma imkânı veriyorlardı. Bir grup cesur kadın bu gidişata "Dur!" dedi ve kendi gazetesini çıkardı. Kadınlar Dünyası adını verdikleri gazete, yazarlarından sahibine hatta mürettiplerine kadar kadınlardan oluşuyordu. 4 Nisan 1913'de yayımlanmaya başlayan gazetenin sahibi Nuriye Ulviye Mevlan'dır. Tamamen kadınlardan oluşan yazı kadrosunda, Aziz Haydar, Emine Seher Ali, Mükerrem Belkıs, Atiye Şükran, Aliye Cevad, Sıdıka Ali Rıza, Safiye Biran, Yaşar Nezihe, Ulviye Mevlan, Nimet Cemil, Nebile Akif, Meliha Cenan gibi isimler bulunuyordu. Bu cesur kadınlar, gazeteye gönderilen mektuplardan sadece kadınların yazdıklarına yer veriyor, erkeklerden gelenleri kesinlikle yayınlamıyordu. Bu tercihlerini de "Kadınların hak ve hukuku tanınmadıkça erkek yazılarına yer verilmeyecek" sözleriyle açıklıyorlardı.
İLK FEMİNİST KADINLAR

Gazetenin kurucusu Ulviye Mevlan, Türkiye'nin ilk feminist kadınlarından. Hatta feminizm ülkemizde ilk kez bu gazetenin bünyesinde hayat buldu ve yayıldı. Çerkes olan Mevlan, küçük yaşta saraya verilerek saray terbiyesi aldı. Henüz 13 yaşındayken Sultan Abdülhamid'in sütkardeşi Hulisi Bey'le evlendirildi. İstemeden yaptığı bu evlilik sırasında sürekli okumalar yaparak kendini geliştirdi ve Avrupalı feminist kadınlarla ilişkiler kurdu. Avrupalı kadınların hak ve hukukları konusunda bilgiler edinince Osmanlı kadınının mevcut haliyle kendini geliştiremeyeceğini düşündü. Bu esnada Hulusi Bey'den de ayrılma kararı aldı. İkinci evliliğini dönemin ünlü gazetecilerinden Rıfat Mevlan ile yaptı. Rıfat Bey, kadınların haklarını kazanması konusunda çalışan ilk feminist erkekti. Gazetenin çıkmasında eşine çok destek olmuş hatta kendine ait matbaayı kullanmalarına izin vermişti. Öyle ki, kadınların bu hareketi konusunda erkeklerin de bilgi sahibi olmaları için Erkek Dünyası adında dergi bile çıkardı. Ancak bir sayı çıkan bu derginin neden devam etmediğine dair bilgi yok. Rıfat Bey'in sürgüne gönderilmesi evliliklerinin de sonu oldu. Ailelerinin karşı çıkmasına rağmen doktor Ali Civelek ile evlenen Ulviye Hanım, hayatının sonuna kadar Hatay Kırıkhan'da yaşadı. Buranın da sosyal ve kültürel tarihine olumlu katkılarda bulundu. Hatta şu an Kırıkhan'da Nuriye Ulviye Civelek Halk Kütüphanesi yer alıyor. 1923'e kadar kadınların haklarını koruma adına çeşitli çalışmalara önderlik yapan Mevlan, aynı zamanda Osmanlı dönemindeki ilk kadın hareketçi. Osmanlı Müdafaa-i Hukuk-u Nisvan Cemiyeti'ni (Osmanlı Kadınlarının Hukukunu Savunma Derneği) 50 kadın arkadaşıyla kurdu. Kadınların bilinçlenmesi, eğitimi, erkeklerle aynı haklara sahip olması, işe girebilmeleri alanlarında çok çalıştı.