Yavrum, beni aramadın, sormadın! Mirasımdan mahrumsun...

Geçtiğimiz hafta basına yansıyan bir ölüm herkesi şaşırttı. Mal varlıklarını satıp ihtiyacı olanlara dağıtan Altan ve Ülker Çetin çifti, bir hafta tatil yaptıkları Çeşme'de el ele denize atlayarak hayatlarına son vermişti. Oğullarına Whatsapp üzerinden, 'Hoşça kal' mesajı gönderen çifte oğullarının verdiği, "Canlınız yetmedi, kendinizi öldürerek de ağzıma sı.ın. Nefret ediyorum ikinizden" yanıtı Türkiye'nin gündemine oturdu.
Bu mesajlaşmanın ardından 'hayırsız evlat' tartışmaları aldı yürüdü. Eğitimli ve varlıklı olan Altan çiftinin mal varlıklarını oğullarına bırakmamak için satarak bağışlaması ise bir başka konuyu akıllara getirdi: İnsanlar çocuklarına miras bırakmak zorunda mı, mirastan men etmek kolay mı?
Tüm bu soruları konunun uzmanlarına sorduk. Ve anladık ki, miras Türk mahkemelerini en çok meşgul eden konular arasında. Konuya dair net bir rakam olmamakla birlikte yılda 350 bine yakın miras davasının açıldığı tahmin ediliyor. Kanunlarımız kişinin mirastan doğan hakkını saklı pay adı altında koruyor. Yani vefat durumu ile birlikte yasal mirasçıların belli oranlarda miras hakları var. Bu orandaki miras haklarına dokunulamıyor. Ama kişinin kanundan doğan, dokunulmaz olan miras hakkı da bazı durumlarda elinden gidebiliyor. Hukukçu Prof. Dr. Cevdet Yavuz, tüm bu sorular konusunda bizi aydınlattı davalara ilişkin önemli bir ayrıntıya dikkat çekti: "Keyfi olarak birini mirasınızdan mahrum edemezsiniz."
- Çeşme'de yaşanan trajik olayda, karı koca mal varlığını satıp, bağışladıktan sonra intihar ediyor. Tek çocukları var. Onun anne babasının mirasında nasıl bir hakkı var?
- Bu olayda ortada mirasçılıktan çıkarma işlemine dair bir vasiyetname yok. Kanada'daki mirasçının yasal mirasçılığı devam ettiği için saklı paylı mirasçılığı devam ediyor. Bu kişi yasal mirasçı olarak tüm haklarını koruyor.
- Bu olayın ardından akıllara bazı sorular geldi. İnsanların hiçbir gerekçe yokken yakınlarını mirastan men etmesi mümkün mü?
- Miras hukukumuzda yasal mirasçılık sistemi söz konusu. Buna göre, kişi öldüğünde sağ kalan eşi ve çocukları mirasçı olur. Sağ kalan eşin miras payı, çocuklarla birlikte mirasçı olduğunda dörtte birdir. Bu aynı zamanda da sağ kalan eşin saklı payıdır. Yani miras bırakan bu pay üzerinde hiçbir tasarrufta bulunamaz (belli koşullar hariç). Ama geri kalanı mirasçının tasarrufunda. Bu ne demek oluyor: Ana ya da baba miras payının yarısını hiçbir gerekçe göstermeksizin alt soyundan (çocukları ve torunları) muaf tutabilir.
- Diğer yarısı yani saklı pay dediğimiz miras hakkından mahrum bırakma da söz konusu olabiliyor mu?
- Saklı pay üzerinden mirastan uzaklaştırma için, mirasçılıktan çıkarma dediğimiz durumun olması gerekir. Bu da miras bırakanın sağlığında gerçekleştirdiği vasiyetname ile mümkün. Vasiyetnamede demeli ki; oğlumu/kızımı/torunumu şu sebeple mirasçılıktan çıkarıyorum. Bu vasiyetnamenin kanunun öngördüğü şekilde sıkı şartlarda düzenlenmiş olması lazım.
- Vasiyetname son söz müdür, yoksa bu vasiyetnameye itiraz etmek mümkün mü?
- Mirasçı vasiyetnameye karşı iptal davası açabilir. Miras bırakanın, vasiyetname ya da miras sözleşmesi yazacak ehliyetinin olmadığını ileri sürebilir.
- Mirastan çıkarma sebepleri neler?
- Keyfi olarak birini mirasınızdan çıkaramazsınız. Bunun için sebep göstermeniz gerek. Kanunda iki grup sebep gösterilmiş. Biri; çıkarılan mirasçı, miras bırakana ya da onun yakınlarından birine ağır bir suç işlemiş olmalı... Mesela, ağır hakaret... İkinci sebep, mirasçı miras bırakana ya da onun aile üyelerine karşı aile hukukundan doğan yükümlülüklerini önemli ölçüde yerine getirmemişse... Yani bakmamışsa, aramamış, sormamışsa, ilişkiyi unutulmaya terk etmişse... Bunlar da mirastan çıkarma için geçerli gerekçeler. Bu sebeplerden hangisiyle çıkardığını vasiyetnamesinde gösterecek. Buna karşı, çıkarılan mirasçı tarafından dava açıldığında, bu tasarruftan yararlanan kişi, çıkarma sebebinin varlığını ispat yükü altında olur. Mirasçılıktan çıkarma vasiyetnamesinde sebep gösterilmemişse bu sadece saklı pay dışındaki bölüm için etkili olur. Saklı pay alınır.
Avukat Halil İbrahim Çelik
Haklı neden yoksa miras hak!
"Mirastan mahrum bırakma işlemi bizim toplumumuzda 'evlatlıktan red' olarak bilinir. Bize gelen birçok talepte anne ve/veya babalar çocuklarını 'evlatlıktan red' etmek istediklerini söyleyerek işlem yapmak isterler. Bunun hukuki adı 'mirastan ıskat'tır. Yani mirastan çıkarma. Ancak bu bir gerekçe göstermeden yapılamaz.
Miras bırakan ölmeden önce kanuna uygun bir vasiyetname hazırladıysa bu vasiyetnamesi geçerli olur. Üç çeşit vasiyetname şekli vardır. Resmi, el yazılı ve sözlü. Pratikte en çok karşılaşılan resmi şekilde düzenlenen vasiyetnamedir. Bu vasiyetname için şahsın notere iki şahitle giderek vasiyetname düzenletmesi gerekmektedir. Aşağıda belirtilen mirastan çıkarma şartları yoksa şahıs çocuklarına en azından saklı paylarını bırakmak zorundadır. Türk hukuku haklı neden olmadan çocukların mirastan çıkarılamayacaklarını hükme bağlamış. Çocuklara bırakılabilecek minimum miras payını da belirtmiştir.
Şöyle bir örnekle açıklayalım. Ölen şahsın 100 birim parası var. Öldüğü zaman hayatta eşi ve üç çocuğu kalıyor. Eşinin miras payını kanun belirlemiş 1/4. Diğer çocuklar da eşit oranda miras alırlar. Yani her bir mirasçının yasal miras payı 25 birimdir. İşte ölen aşağıda belirtilen mirastan çıkarma nedenlerinin olmadığı durumlarda çocuklarına minimum mirası bırakmak isterse düzenleyeceği vasiyetname de bunu belirtir. Bu şartlarda çocuklar yasal miras payları olan 25 birimi değil onun yarısı olan 12.5 birimi alırlar. İşte bu 12.5 birim çocukların saklı payını belirtir. Mirastan çıkarma nedenleri olmadığı müddetçe bu saklı pay çocuklara kalacaktır."
Bazıları mirasla evlatlarını cezalandırıyor
Avukat Halil İbrahim Çelik bazen ailelerin çocuklarını cezalandırmak için de miras hukukunu kullandığını anlatıyor: "Bizzat bir müvekkilimin başına gelen ilgiç bir olay var. Kendisi ABD'de olduğu için annesinin rahatsızlığıyla çok fazla ilgilenemiyor. Annesi de sinirlenip bütün malvarlığını bir vakfa bağışlıyor ve çok yüksek miktarlarda banka kredisi çekerek bu kredileri ödemiyor. Vefat ettiğinde müvekkilim çok büyük bir borç yükü ile karşı karşıya kaldı. Anne/babalar miraslarını bir cezalandırma aracı olarak da kullanabiliyorlar. Yine önceki yıllarda bir baba çocuğunu evlatlıktan reddederek bunu yerel bir gazetede ilan etmişti. Çocuk da aynı yerel gazeteye sonraki gün ilan vererek babasının reddini teşekkürle karşıladığını belirtmişti."
Mirastan yoksunluk için 4 sebep
1 Kasten ve hukuka aykırı olarak miras bırakanı öldüren ya da öldürmeye teşebbüs edenler. Teşebbüs bile yeterli.
2 Miras bırakanı kasten ve hukuka aykırı olarak sürekli şekilde ölüme bağlı tasarruf yapamayacak duruma getirenler. Yani şiddet uygulayanlar gibi...
3 Miras bırakanın vasiyet ya da miras sözleşmesi düzenlemesini aldatma, zorlama veya korkutma yoluyla sağlayanlar veya engelleyenler. Mesela korkutarak kendi lehine bir tasarruf yaptırırsa...
4 Miras bırakanın artık yapamayacağı bir zamanda ve durumda tasarrufunu kasten ortadan kaldıranlar. Mesela vasiyetnameyi bulmuş ve yırtıp artmış.
Ancak miras bırakan, sağlığında mirastan yoksunluk sebebini öğrenmiş ve bu sebebi gerçekleştiren mirasçıyı af etmişse, artık o mirasçının mirastan yoksun olması sonucu ortaya çıkmaz.