Aşıklara dev hizmet: Şiir yazan robot hizmetinizde

Yapay zeka denince aklınızda oluşan şey kocaman bir laboratuvar ve etrafta dolaşan, koşuşturan robotlarsa her şey bundan ibaret değil. Yapay zeka dünyada çığır açmaya çoktan başladı ama gelecekte bizi daha ilginç şeyler bekliyor. Besteler yapay zeka ile yazılacak ve yeni müzik grupları ortaya çıkacak. Ve doğaldır ki bu grupların ciddi bir hayran kitlesi de olacak. Yani yeri gelecek, bir makinenin gücü bizi duygulandırmaya hatta ağlatmaya bile yetecek. İstanbul Bilgi Üniversitesi Bilgisayar Mühendisliği Bölümü Öğretim Üyesi Dr. Tuğba Yıldız ve mezun öğrencisi Utku Şen'in projesi ROMTU, önümüzde duran bu geleceğe bizi bir adım daha yaklaştırdı. ROMTU'nun marifeti gerçekten özel. Öyle ki gerçek şairlerin şiirlerinden ayırt edilmesi oldukça güç şiirler yazabiliyor ROMTU. Hem de öyle günler, geceler harcamadan sadece bir dakika içerisinde içinizi kıpır kıpır edecek bir aşk şiiri yazabiliyor!
GERÇEK ŞAİRLERE KAFA TUTUYOR
Utku Şen'in bitirme projesi olan ROMTU dokuz ayda tamamlandı. Yazılım adı olan ROMTU'nun ilham kaynakları size hiç yabancı gelmeyecek. İsim Yılmaz Erdoğan'ın Kelebeğin Rüyası adlı filmine ilham veren ve genç yaşlarında veremden ölen Zonguldaklı iki şairin Rüştü Onur ve Muzaffer Tayyip Uslu'nun isimlerinin ilk harflerinden oluşmuş. İsim babası Utku Şen, şöyle anlatıyor hikayeyi: "Şiirle amatör olarak ilgileniyorum. II. Dünya Savaşı'ndan sonra Zonguldak'ta yaşayan Rüştü Onur ve Muzaffer Tayyip Uslu'unun şiirlerini çok seviyordum. Şiir yazan bir yazılım geliştirince onları anmak istedim." Yani bir türlü aklınıza yatmasa da yapay zeka artık içimizi de biliyor. Hislerimizi tahmin edip, davranışlarımıza yön verebiliyor. Sayıya sayıyla karşılık verme dönemi artık bitti. Otonom araçlardan finansal kredi skorlarına kadar karar sahibi olan bu yazılımlar, aldıkları matematiksel veriyi yine bir matematiksel veriyle ifade ediyor. Artık bu durumun bir adım ileriye gittiğini söylüyor Şen, "Şiir, müzik ve resim gibi sanat dallarına matematiksel olarak yaklaşmak kolay değil. Bir otonom aracın başarısını yolda giderken kaza yapmamasıyla ölçebiliriz. Ama şiir yazan bir algoritmanın başarısını ölçmek matematiksel anlamda hiç kolay değil" diyor.
500 MİLYON KELİME DAĞARCIĞI
Yazılımın kelime dağarcığı tam 500 milyon! ROMTU, bize duygu veren, duyduğumuz zaman içimizi ürperten ya da yüzümüzde bir tebessüme sebep olacak kelimeleri bu dağarcıktan seçiyor. En güzel şiirleri yazabilsin diye ROMTU, Türkiye'nin en çok beğenilen bin 500 şiiri sisteme işlenmiş. İçlerinde en çok kullanılan 4 bin 254 kelime de tespit edilmiş. Öğretim Üyesi Yıldız, sistemin nasıl çalıştığını şöyle anlatıyor: "Ünlü Türk şairlerin şiir kalıplarını analiz ediyoruz. Mesela Ahmet Muhip Dıranas'ın şiir kalıbını alıyoruz. Ve algoritma sözlükten rastgele bir kelime seçiyor. Kelimenin yanına gelebilecek diğer kelime ve ek tahmin ediliyor." Algoritmanın kelime seçtiği 34 sözlük var. Sözlükler hayvanlar, meyveler, cinsiyet, pozitif ve negatif gibi kategorilerden oluşuyor. Hatta duygu sözlüğü bile var. Yıldız, bu sözcüklerin 500 milyon kelime içeren bir veri kümesine sahip olduklarını anlatıyor: "En sık kullanılmış kelimelere bakıyoruz. Mesela 'balon' kelimesi bugüne kadar hangi kelimelerle kullanılmış, inceliyoruz. Zaman dilimi de oldukça önemli. Örneğin; balon patladı mı, patlayacak mı, patlıyor mu?.. Dolayısıyla kelimelerin tüm hallerini içeren bir sözlüğümüz daha var." Yani artık sevgilinize, annenize, tüm değer verdiklerinize duygularınızı bir şiirle ifade etmek isterseniz ROMTU yanınızda...
MESELE ANLAM BÜTÜNLÜĞÜ KURMAK
ROMTU serbest ölçüde şiirler oluşturuyor. Dört mısra ve iki kıta olarak ayarlanmış yazılım gerçek şairlerin şiirleriyle yan yana geldiğinde aradaki farkı ayırt etmeniz çok zor. Eğer algoritma 'martı' kelimesini seçtiyse, şiirin içerisinde 'vapur', 'simit' ve 'özgürlük' gibi kavramları görmeniz mümkün. Sistemin altında ne kadar bir matematik yatsa da, önemli olan anlam bütünlüğü oluşturup, okuyucuya o hissi vermek. Şiir dediğiniz şey duygu ve hisleri temel alan bir sanat. Şiir duygu ister, yazılmak için ilham bekler. Utku Şen matematiği kullanarak bu ilhamı ortaya çıkardı.
2 KİŞİDEN BİRİ YANILIYOR
Bir yanda makine tarafından yazılmış bir şiir, bir yanda da Nazım Hikmet'in çok duyulmamış bir şiiri... Önünüzde duruyor ve hangisi gerçek ayırt etmekte zorlanıyorsunuz. Yazılımın başarısını ölçmek için üniversitede deney yapılmasına karar veriliyor. Araştırmalarda deneklere altı tane ünlü şair tarafından yazılmış, altı tane de ROMTU tarafından üretilmiş şiirler veriliyor. Katılımcıların yüzde 51,37'si insan tarafından yazılmış şiirleri doğru tespit ederken yüzde yüzde 48,63'ü yanılıyor. ROMTU, başarısını bu noktada kanıtlıyor.
ROMTU TARAFINDAN YAZILAN ŞİİRLER
Saatlerin tükendiği bu sabahlarda
Korku içinde özlüyorum seni burukça
Ve sen
Bir kadınla dertleşiyorsun yaşlıca
Ve ben
Soğuk bir kuytudayım
Ağaçlar bile neşesiz burada

Ne diye ağlarsın
O çorak memlekette
Özgürsün işte
Mavi bir kuş gibi
Geceler keder içindeydi
Güller bıkkın bugün
Ağlıyorum işte
Yorgun bir serçe gibi