Ali, altı yaşında, anaokuluna gidiyor, gecenin bir yarısı babasını uyandırıyor. Oğluna bakan baba "Ne oldu" diye soruyor. Çocuk tuvalete gitmekten korktuğunu söylüyor. Baba "Niye korkuyorsun" diye sorduğunda çocuk yanıtlıyor: "Gündüz YouTube'da bazı korku oyunu videoları izledim ya, orada gece karanlıkta bir şeyler çıkıyordu."
Bu, hafta içinde ofisteki yaşça büyük bir abimden dinlediğim bir hikaye. Fakat mevzu bundan daha derin ve tartışmalı. Okuma yazma bile bilmeyen Ali'nin YouTube'da karşısına her an nasıl bir video çıkacağını bilmeden, gecenin bir yarısı ıssız ve tekin olmayan bir sokakta yürüyormuş gibi vakit geçirmesi, onu zararlı içeriklerden kimlerin nasıl koruduğu her bakımdan konuşulmaya müsait. Çünkü Ali tek bir örnek değil Türkiye'de. Onun gibi milyonlarca çocuk ve bir o kadar endişeli ebeveyn var ülkemizde.
Türkiye'de YouTube'un ağırlıklı izleyici kitlesi 18 yaşın altında. YouTube'un 18 yaş altı kullanıcıları için çeşitli filtreleri var ama onları zamane çocuklarının aşması bir dakikadan az sürüyor.
Çizgi film, müzik klibi, ders videoları... Sadece böyle şeyler yok ki YouTube'da. Çocukların; öpüşen küçük erkek çocuklarla, like almak için bir YouTuber'ın amcasına hakaret etmesiyle, şiddet içerikli bir videoyla karşılaşması an meselesi.
Üstelik çocuklar YouTube'da video izlemenin ötesinde video yüklemenin peşinde. Çünkü bir de YouTuber olma hayalleri var.
YouTube tarafıyla da konuştuk, psikologlar, sosyal medya uzmanları, akademisyenler ve avukatlarla da... Altı soruda YouTube tartışmasını masaya yatırdık.
1- YOUTUBE TEHLİKENİN FARKINDA MI?
Güvenlik için insan kaynağımızı artırıyoruz
Google Türkiye ve YouTube yetkilisi
Mevcut durumda YouTube'un çocukları zararlı içeriklerden korumak için ne gibi önlemler aldığını ve tehlikenin farkında olup olmadığını Google Türkiye'nin üst düzey yetkilileriyle konuştuk. Malum YouTube birkaç yıl önce Google tarafından satın alınmıştı. Yetkililer "YouTube'un, özellikle çocukların uygunsuz ve zararlı içerikten korunmasına yönelik olarak tavizsiz şekilde uyguladığı çok net politikaları bulunuyor" diyor ve ekliyorlar "Bu konuda bir hassasiyetimiz var ama YouTuber'ları karşımıza alıp 'Sen şunu şöyle yapma' deme durumumuz yok. Zaten gerekli ihtar ve şikayetler yapıldığı zaman topluluk kuralları da gözetilip gerekli önlemler alınıyor."
Sadece video içerikleri değil, videoların altındaki yorumlar da çocuklar için çoğu zaman sakıncalı olabiliyor. YouTube tarafı bu konuda "Özellikle küçük yaştaki çocukların yer aldığı videoların altına yapılan uygunsuz, cinsel içerikli ve yıkıcı yorumları kaldırmak için otomatik sistemler devrede. Aynı zamanda kullanıcıların işaretlemeleri ve şikayetleri de dikkate alınıyor" diyor.
Zararlı içeriklerle kararlı bir mücadelenin olduğunu söyleyen YouTube yetkilileri bu hususta hem insan kaynağını artırdıklarını hem de zararlı içeriği tespit etmekte fayda sağlayacak makine öğrenimi teknolojisini daha da geliştireceklerini belirtiyor.
Mevcut düzenlemelere ek olarak platform üzerinden ebeveynlere, eğitimcilere ve gençlere de YouTube'u güvenli kullanabilmeleri adına rehber niteliğinde çeşitli yönergeler ve araçlar sağlanıyor.
2- AİLELERE VE ÇOCUKLARA TAVSİYELER NELER?
YouTube: Uygunsuz içerik gördüğünüz an şikayet edin
YouTube çocukları zararlı içeriklerden korumak adına kendi platformu üzerinden üç başlıkta kullanıcılara sesleniyor: Ebeveyn kaynakları, eğitimci kaynakları ve gençlerin güvenliği için araçlar. Bu üç başlıkta YouTube halihazırdaki durumda ailelere, eğitimcilere ve gençlere birtakım ipuçları sunuyor. İşte onlardan bazıları:
Kendi oynatma listelerinizi hazırlarken ergenlik çağındaki çocuklarınıza da favori videolarından oluşan oynatma listeleri hazırlatın. Daha sonra oturup bunları birlikte izleyin. Böylece, ergenlik çağındaki çocuklarınızın neleri izlediklerini görebilirsiniz ve onlar da sizin hakkınızda birkaç şey öğrenebilir.
Ergenlik çağındaki çocuğunuzun YouTube'da kimlerle etkileşime geçtiğine dikkat edin.
Uygunsuz olduğunu veya topluluk kurallarımızı ihlal edebileceğini düşündüğünüz bir video görürseniz ilgili videoyu işaretleyin. Bu, uygunsuz olma ihtimali bulunan içeriğe dikkatimizi çekmenin en hızlı yoludur. YouTube politikaları konusunda uzman kişiler, işaretlenen videoları haftanın 7 günü 24 saat inceler. Uygunsuz içerik gördüğünüz an şikayet edin.
Ayarlar sekmesine girip Kısıtlı Mod ayarını etkinleştirerek çocuklarınızın rahatsız edici olabilecek içeriği YouTube'da görmek istemediğinizi belirtebilirsiniz.
Gençler, 'Büyükanne Kuralı'nı unutmayın. Büyükannenizin, patronunuzun, gelecekteki işvereninizin, ebeveynlerinizin veya gelecekteki eşinizin ailesinin görmesini isteyeceğiniz türden içerik mi yüklüyorsunuz? Bu sorunun cevabı evet değilse söz konusu içeriği yayınlamak çok iyi bir fikir olmayabilir.
3- NASIL BİR ÇÖZÜM ÜRETİLMELİ?
İlk fırsatta YouTube Kids Türkiye'de de açılmalı
Öğr. Gör. İsmail Hakkı Polat
Dijital bilincin yeni oturmaya başladığı özellikle 6-12 yaş grubunun beyan usulüyle 18 yaşın üstünde olduğunu belirtmesi ve yaşına uygun olmayan içeriklere maruz kalması ciddi bir tehlike. Aile-okul-devlet koordineli hareket etmek lazım. Çocuklar grup psikolojisiyle, birbirlerinden de etkilenerek kendilerini bu dünyaya kaptırmış buluyorlar.
YouTube'daki zararlı içerikleri engelleme modları yeterince işlevsel değil. Dolayısıyla Türkiye'de de tıpkı Avrupa'nın birçok ülkesinde olduğu gibi YouTube videolarında sivil toplum kuruluşları ile organize hareket edilip çeşitli düzenlemeler yapılması lazım. Sansüre doğru evrilmeye de müsait bir konu o yüzden atılacak adımlarda STK'ların, akademisyenlerin araştırmaları öngörülürse daha anlamlı çözümler bulunabilir. Devlet ya da düzenleyici başka bir kurulun atacağı adımlar aslında tam tersi etki de edebilir.
13 yaşından büyüklere ve küçüklere olmak üzere iki farklı platform oluşturulabilir ancak YouTube'un da buna çok istekli olduğunu düşünmüyorum. Gerçi şu anda ABD'de YouTube Kids platformu var. Ama henüz Türkiye'de erişilemiyor. İlk fırsatta bizde de açılmalı.
Geçen hafta gördüğümüz bir haberde YouTube'un en çok kazananı 8 yaşındaki bir çocukmuş. Şimdi böyle bir durumda, en fazla para kazanan YouTuber aslında bu tarz içerikler izlemesi bile tartışmalı olan yaştaki bir çocuk ise düzenlemelere, kısıtlamalara gitmek ne kadar kolay olabilir?
Aslında YouTube çocukların yeni medya becerilerini geliştirmesi bakımından önemli ama çok küçük yaşta çocukların sanal dadısının You- Tube olması sıkıntılı. Çocuğun bilişsel zekasını gerileten bir olay çünkü. Bu noktada okul öncesi ve hatta ilkokul eğitim müfredatında bu yönde politikalar geliştirilmeli.
4- VİDEOLARIN DENETİMİ MÜMKÜN MÜ?
Özellikle trend videoları denetleyecek ekipler kurulmalı
Uluslararası Sosyal Medya Derneği (USMED) Başkanı Said Ercan
Çocuklar, yaşını büyüterek bir mail adresi açıp bu sitelere girebileceğinin, tabiri caizse işin bütün 'çakallıklarının' farkında. Bu aşması kolay bir duvar.
Fransa'da çocuk bir uygulama indirdiğinde aileye direkt mesaj gidiyor. "Çocuğunuz şu anda bu uygulamayı indiriyor haberiniz var mı" diye. Türkiye'de YouTube için de benzer bir sistem düşünülebilir.
Sıradan bir yaşam süren bir YouTuber bir anda lüks bir hayata geçiş yapıyor. Bu YouTuber'lar görsel ve yazılı basında da pohpohlanıyor. Bu çocuklara bir bakıma "Sen de böyle olabilirsin" hayali satılıyor.
YouTube birkaç tane rol model seçiyor. Aslında şu an göz önündeki birçok YouTuber belli bir projenin sonunda ortaya çıkmış figürlerdir diyebiliriz. Tabii pek çoğu bundan haberdar da olmayabilir.
Dijital dönüşüm altında Doğu toplumlarında gelenekten kopma pompalanıyor. YouTube daha çok izlenilmek için hemen her şeyi yapıyor. Sahte izlenmeler, tıklar, beğenilere ses edilmiyor. Beğeni, abone sayısı fazla olanın iyi olduğu düşünülüyor. Hayat standartlarımız like'lara dönmüş durumda.
Gerekirse bazı rol model YouTuber'lar cezalandırılmalı. Örneğin bazı videolara erişim engeli getirilebilir. Sosyal medya için bir RTÜK oluşturmak gerekli. Toplum ruh sağlığı korunmak zorunda. Türkiye'de YouTube'da trend videolar belli. Trend videoları denetleyen bir ekip oluşturulur, o ekip zararlı içeriklerin erişimini engeller, olur biter. Bu sansür değil.
5- YOUTUBE VE YOUTUBERLIK ÇOCUKLARI NASIL ETKİLİYOR?
Sorumsuz birey oluyorlar ve zengin olmak istiyorlar
Uzman psikolog Şeyma Kaplan
YouTube kendi içinde denetim yaparak birtakım şirket kanallarına belli bazı yaptırımlar uygulayabiliyor. Ama kişisel kanallar için böyle bir mekanizma yok ve içerikler uzman ya da pedagogların değerlendirmesinden geçmiyor.
Çocukların kontrolsüzce video içeriklerine ulaşmasını engellemek ya da yasaklamak doğru olmayacaktır. Çünkü yasaklanan her şey daha fazla merak edilen bir hale dönüşür. Bunun yerine aileler her internet kullanımında kontrol edebilecek uzaklıkta olmalı.
Oldukça fazla sayıda genç, sosyal medya fenomenliğine merak sarmış durumda. Birçoğu da YouTuber olup kısa zamanda ünlü olup paraya para demeyeceklerini düşünüyor. Yani sosyal medya ve YouTube kullanımının çocuklara ve gençlere en büyük zararlarından biri de gelecek hedeflerini belirlemedeki zorluk...
18 yaş öncesi çoğu vakada internet kullanımının olumsuz sonuçları görülüyor. Sorumluluk bilincinin gelişmemiş olması, arkadaş edinmede güçlükler, sınavı önemsememe, estetik kaygılar, akran zorbalığı, iletişim güçlükleri, dil ve konuşma bozuklukları çok görülen sorunlar.
6- ZARARLI İÇERİK KALDIRILABİLİYOR MU?
Evet, ama kaldırılma ihtimali yüzde 30
Avukat Muharrem Kazak
Sosyal platformlar henüz bir kontrol mekanizması tarafından kontrol edilmemekte. Bu sitelerin merkezlerinin Türkiye'de olmaması sebebiyle de yaptırım uygulamak son derece zor. Yayını yapan kişi, doğrudan bir kişiye karşı hakaret ya da tehdit içeren söz söylerse o takdirde hakaret edilen kişi yasal yollara müracaat edebilir. Eğer yayını yapan kişinin adı bilinmiyorsa, tespitinde güçlük yaşanacaktır.
YouTube'da yer alan bir videonun içeriğinde suç teşkil eden fiil varsa, hukuk davası açılabilir ya da suç duyurusunda bulunulabilir. Bunun yanında hemen videonun altında 'Bildir' butonuna basıldığında aşağıda yer alan seçenekler ortaya çıkıyor: 'Cinsel içerik', 'Şiddet içeren veya tiksindirici içerik', 'Nefret söylemi veya aşağılayıcı dil barındıran içerik', 'Zarar verici tehlikeli hareketler', 'Çocuk istismarı', 'Terörizmi teşvik ediyor', 'Spam veya yanıltıcı içerik', 'Haklarımı ihlal ediyor', 'Altyazı sorunu.' Fakat bu ihtimallerden birisi bile geçerli olduğunda videonun yayından kaldırılma ihtimali aslında yüzde 30. Kaldırılma süresi de üç gün ile iki hafta arasında değişiyor.