Tesla mı Edison mu kim haklı?

Küçükken bize Thomas Edison'un ampulü bulduğu öğretildi. Bunu öğrenince Edison aklımıza büyük bir bilim insanı olarak yerleşti. Aradan yıllar geçti Nikola Tesla'nın adını duyar olduk. Meğer bütün buluşları o yapmış, Edison da onun elinden almış diye anlattılar. İnandık tabii. Aklımızdaki büyük bilim insanı Edison böylece birden kötü adam olmuştu. Farklı mecralarda aralarındaki rekabet işlenmeye başladı. Tabii Tesla'cılar ağırlıktaydı. Edison'dan intikam almak için yemin etmişlerdi sanki. Sonra Edison'un da çok kötü biri olmadığı anlatılmaya başlandı. Kafalarımız iyice karışmıştı. Ama Tesla-Edison arasındaki popüler kültür üzerindeki rekabete bir denge de gelmişti. Bu hafta vizyona giren Elektrik Savaşları filmi işte bu denge üzerinden iki bilim insanının rekabetini anlatıyor. Peki gerçek neydi? Filmi vesile ederek iki bilim insanının amansız rekabetini, onların insanlığa ve bilim tarihine katkılarını öğrenmek için fizikçi Dr. Enis Doko'nun kapısını çaldık. O da bir güzel anlattı...

EDİSON
Edison'un en önemli buluşları olarak günlük kullanıma uygun ampul, sesi cihaza kaydetme teknolojisi yani o zamanlar için plak ve bugünkü sinema teknolojisinin temeli olan görüntülü resim gösterme cihazı görülebilir. Ama Edison'un bilim tarihindeki önemi, büyük çapta bir araştırma şirketi kurması ve bu şirkette küçük takımlar oluşturarak problemlere veya ihtiyaçlara yönelik buluşlar üretilmesini sağlaması. Yani modern ar-ge'nin babası denilebilir Edison için. Ki bu nedenle 1000'den fazla buluşun patenti Edison'a aittir.

GİRİŞİMCİ, PATRON BİLİM İNSANI: Edison Tesla'dan önce ünlü oluyor ve bu ününü kariyerinin her döneminde sürdürüyor. O, doğru düzgün eğitim almayan ama kendini yetiştiren büyük girişimciler kuşağının öncüsüdür. Bir nevi patron bir bilim insanıdır. Ticari zekası yüksek. Döneminin önemli girişimcileriyle yakın dostlukları var. Patentlerini hukuki anlamda iyi koruyor. Ürettiği teknolojiyi paraya tahvil etme konusunda çok başarılı
Edison'un, kendi kendini yetiştiren büyük girişimcilerden biri olması ,sanayileşen Amerika'daki birçok önemli şirket sahibiyle dostlukları, patentli buluşlarını iyi pazarlaması onu her dönem ünlü biri yaptı .Çünkü Edison Amerikan anlayışına daha uygun bir profil. 90'lara kadar Edison önemli bir bilim insanı olarak anlatıla geldi. Fakat 90'larda kötülenmeye başlandı. Popüler kültürde Tesla'nın buluşlarını çalan adam olarak lanse edildi ama bu doğru değil. Modern ar-ge'nin babası olması bile ona saygı duymamız için yeterlidir. Onun en büyük özelliği ortaya çıkan fikirden geliştirilecek teknolojinin günlük hayatta bir karşılığı var mı yok mu ona bakıması

TESLA
Tesla günümüzde kullanılan alternatif akımla çalışan motoru buluyor. Radyonun mucidi olarak Marconi bilinse de bu buluşun patenti yıllar sonra Tesla'ya verildi. Yani radyoyu da o buluyor. İlk hidro-elektrik santrali kurarak doğadan ucuz yollu elektrik üretilmesinin önünü açıyor. Ayrıca kablosuz iletişimin de öncüsüdür kendisi. Yani cep telefonundan TV yayınına, radyo yayınlarından WiFi teknolojisine kablosuz iletişimi onun sayesinde kullanıyoruz. Tesla'nın yaklaşık 300'ün üzerinde patentli buluşu var.

İDEALİST TUTKULU BİLİM İNSANI: Tesla girişimcidir ama daha ziyade tutkulu bir bilim insanıdır. Daha idealist. Bir teknoloji üretmek için tüm birikimini kaybedip sonra inşaatlarda çalışmışlığı bile vardır. Patentlerini çok koruyamıyor. Mesela radyoyu buluyor ama o değil Marconi radyodan para kazanıyor. Kendisine çok para kazandıran Westinghouse ile kontratını şirket iflas etmesin diye yırtıp atan bir insandır. Dolayısıyla önceliği para değil fikirlerini hayata geçirmektir. Bu yüzden ömrünün son 30 yılını yoksulluk içinde otel odalarında geçiriyor.
Tarih sahnesindeki yerleri
Aslen Sırp olan Tesla Amerika'da yaşasa, New York'ta ölse de mezarı Belgrat'tadır. Amerika ona sahip çıkmadı. 90'lardaysa Amerikan'ın Edison üzerinden bilim dünyasında kurduğu üstünlükçü tavrına Avrupalılar Tesla ile karşı çıkış yaptı. Böylece Tesla tekrar hatırlandı. Tesla bir fikre kapıldığı zaman bütün varlığı ile o fikri hayata geçirmeye çalışmış biri. Bu yönüyle bilim insanları onu daha fazla tutar. Fakat o da fikrinin pratik hayatta bir karşılığı var mı onu düşünmez. Bu da Tesla'nın hayatının çileli geçmesinin sebeplerinden biridir.

REKABETİN SEBEBİ DUYGUSAL!
Tesla, Edison'un büyük hayranı. Edison'un evleri ışıklandırma hayalini destekliyor. Onunla birlikte çalışmak için Avrupa'dan Amerika'ya geliyor. O dönem piyasada iki farklı akım var. Doğru akım ve alternatif akım. Alternatif akımla çalışan ark ampül bulunmuş, sokaklar bu sayede aydınlatılmış. Fakat çok tehlikeli. Büyük voltajla çalışıyor. Bunun için evlerde kullanılmıyor. Edison da evlerde kullanılacak ampulü buluyor. Ama bu ampul doğru akımla çalışıyor. Yani akımlar savaşı denilen olay bu. Doğru akımla evler, alternatif akımla sokaklar aydınlatılıyor. Doğru akımı Edison'un şirketi, alternatif akımı da Westinghouse işletiyor. Tesla tam bu dönemde Edison'un yanında çalışmaya başlıyor. Edison, Tesla'ya çok zor görevler veriyor. O da hepsinin üstesinden geliyor. Sonra bir gün Edison adamlarına, önlerinde büyük bir problem olduğunu çözene 50 bin dolar vereceğini söylüyor. Ki şirketinin kasasında o kadar para olmadığı söylenir. Tesla çözüyor ama Edison ben espri yapmıştım diyerek parayı vermiyor. Aralarındaki kırılma noktası bu. Tesla da Edison'un yanından ayrılıyor. Tabii bu süreçte Tesla alternatif akıma daha çok inanıyor. Alternatif akımı kullanan Westinghouse şirketine geçiyor. O sırada Avrupa'da alternatif akımın voltajını düşürecek teknoloji bulunuyor ve alternatif akımın evlerde kullanılmasının önü açılıyor. Bu teknoloji Edison'ın şirketine karşı Westinghouse'u avantajlı hale getiriyor ama evlerdeki elektrikli aletler hâlâ doğru akımın kullanıldığı motorlarla çalışabiliyor. Tesla, alternatif akımla çalışan motoru bularak bu sorunu çözüyor ve Westinghouse, yani alternatif akım doğru akımla rekabetinde önemli avantaj sağlıyor. Mücadeledeki ikinci kırılma noktası ise Niagara Şelalesi'ne kurulacak elektrik santrali ile ilgili. Burada da Edison'un değil Tesla'nın santrali tercih ediliyor. Alternatif akım daha ucuz, uzun mesafelere gidebildiği için tercih edilir hale geliyor.

KİRLİ PLAN
Edison alternatif akımın yaygınlaşmaya başlamasıyla rekabette geriye düşünce kirli bir planı hayata geçiriyor. Hayvanlara alternatif akım verilen gösteriler yaptırıyor. Tabii hayvanlar ölüyor. Bu gösterilerin de haberleştirilmesini sağlıyor. Yetmiyor elektrikli sandalyeyi buluyor son gösteride bunu kullandırıyor. Alternatif akımın insanları öldüreceği fikrini iyice aşılıyor. Ama buna rağmen piyasa alternatif akımı tercih ediyor. Hatta Edison'un hamisi JP Morgan ona artık alternatif akıma geçmek gerektiğini söyleyince Edison direniyor ve kurduğu şirketinden kovuluyor. Böylece akımlar savaşında alternatif akım galip geliyor.

EDİSON DÖNEBİLİR
Şimdi yaygın olarak alternatif akım kullanılıyor. Doğru akım da özellikle bilgisayar teknolojisinde kullanılıyor. Ama Çin uzun zamandır doğru akım üstüne çalışmalar yapıyor. Kimi problemleri de çözmeye başladılar. Belli bir zaman sonra tüm sistemlerini doğru akıma geçirme gibi planları var. Eğer böyle olursa bu Edison'un dönüşü demektir.