İki dil, hiç sorun değil

Anadilde eğitim, demokratik açılım, Türk bir öğretmenin sadece Kürtçe bilen çocuklara okuma yazma öğretmesini anlatan İki Dil Bir Bavul belgeselinin Altın Portakal alması derken, çift dil meselesi Türkiye'nin gündemini hayli meşgul eder oldu. Ancak Türkiye'de çiftdillilik (bilingualism) genelde sadece 'Türkçe-Kürtçe' ekseninde, siyasi bir sorun olarak ele alınırken, başta ABD, Fransa veya Almanya gibi göçmen nüfusu yoğun Batı ülkelerinde bu konuda yıllardır bilimsel çalışmalar yürütülüyor, çiftdilliliğin beyin kimyası üzerindeki etkisiyle birlikte gelişimsel, psikolojik ve sosyal yansımaları araştırılıyor. Bugüne dek bilim adamları çiftdillilik veya çokdillilik, yani birden fazla 'anadili' olanlar üzerine irili ufaklı sayısız çalışma gerçekleştirdi. Uluslararası platformda bu alanın en önemli uzmanlarından biri kabul edilen, İngiltere'deki Wales Üniversitesi'nden Colin Baker, dünya çapındaki bilimsel araştırmaların sonuçlarına bakarak, birden fazla dilin konuşulduğu bir evde büyümenin çocuklara gelişimsel ve psikolojik açıdan pek çok avantaj sağladığına dikkat çekiyor. İki lisan konuşan çocuklar bir nesneyi, duyguyu veya durumu birden fazla sözcükle tanımlayabildiklerinden, kavramları ve sözcükleri birbirinden bağımsız olarak ele alabiliyorlar. Tek dil bilen akranlarına göre daha hızlı ve esnek düşünebiliyor, daha yaratıcı oluyorlar, ayrıca kendilerine özgüvenleri daha gelişmiş oluyor. Bununla birlikte daha kolay iletişime geçebiliyor, meramlarını daha rahat anlatabiliyorlar, aileleri ve çevreleriyle kurdukları ilişki daha sağlıklı oluyor. Farklı kültür ve gelenekleri tanıdıkları için bir olayı veya durumu çok yönlü olarak değerlendirme yetisine sahip oluyorlar.
İKİ DİL KONUŞANLAR DAHA UZUN YAŞIYOR
Ama Baker, bilimsel çalışmaların sonuçlarına dayanarak, çiftdilli büyümenin sadece kişinin kendisine değil, sosyal çevresine de faydası olduğunu söylüyor. Buna göre iki lisan konuşarak büyüyenler farklı etnisite ve kültürler arasında köprü işlevi görüyor. Farklı kültürleri bildikleri için daha toleranslı oluyorlar. New York'taki Baruch College'den David Luna ile Wisconsin Üniversitesi'nden Torsten Ringberg ve Laura Peracchio'nun 2008 yılında İspanyol kökenli ABD'li kadınlar üzerinde yaptığı araştırma, farklı diller bilmenin kişinin algısını ne denli etkilediğini çarpıcı bir biçimde ortaya koyuyor. Çalışma kapsamında söz konusu kadınlara önce İspanyolca kısa filmler seyrettirildi, akabinde filmdeki karakterlerle ilgili düşünceleri soruldu. Bir süre sonra kadınlara aynı filmler, fakat İngilizce seslendirilmiş olarak gösterildi, kadınlardan yine kahramanlara ilişkin yorum yapmaları istendi. Ancak bu sefer karakterlere ilişkin değerlendirmeler bambaşka oldu. Buradan hareketle uzmanlar şu sonuca varıyor: Kişilerin bir durum karşısında takındıkları tutum, o durumu değerlendirirken hangi dili kullandıklarına bağlı olarak değişiyor. Bununla birlikte Kanada'daki York Üniversitesi'nden araştırmacı Ellen Bialystok ve ekibinin 2007'de yaptığı çalışma, çiftdilliliğin kişilerin sağlığı üzerinde de olumlu etkisi olduğunu gösterdi. Araştırmacılar, günlük hayatlarında aktif olarak birden fazla dil konuşanların, tek dilde iletişim kuranlara göre ortalama dört yıl daha geç 'bunadıklarını' saptadı. 2002 ile 2005 yılları arasında bunama belirtisiyle hastaneye başvuran, yaklaşık yarısı çift lisan konuşan 184 yaşlının kişisel bilgileri incelendi. İki dil konuşanların yaş ortalaması 75.5 iken, tek dil bilenlerin yaş ortalamasının 71.4 olduğu görülüyor. Bialystok, çiftdillilerin daha geç bunamasını, iki farklı lisanda kendini ifade etmeye çalışmanın beyne daha fazla kan gitmesini ve sinirler arası bağlantıları güçlendirmesini sağlamasına bağlıyor.