Dünya ne salgınlar gördü

19. yüzyılda yaşamış Danimarkalı Soren Kierkegaard, büyük bir filozoftu. Kierkegaard'ın "Grip salgınları yaşanır, ne olup bittiği daha sonra anlaşılır" sözü günümüzde de geçerliliğini koruyor. Şu anda tanıklık ettiğimiz salgınının nasıl seyredeceğini, neler olacağını önceden kestirmek için geçmiş salgınların nasıl bir gidişat gösterdiğini bilmek gerekli. Çünkü tüm dünyayı saran grip pandemileri (geniş bölgeleri etkileyen hastalıklar yani) kendine has süreçler izliyor. Zaten salgın-bilimciler de geçmişte yaşananların modellerini günümüz şartlarına uydurup öngörüde bulunuyor. Grip çok eskiden beri bilinen bir hastalık aslında. Bundan 2500 yıl önce ilk defa Hipokrat, "bulaşıcı öksürük salgını" diye tarif etmiş gribi. Hastalık Sicilya'daki Atinalı askerleri kırıp geçirmiş. 1170 yılından itibaren de tarihi kayıtlara ilk salgınlar düşülmeye başlanmış. Yıldızların tesiriyle ortaya çıktığı sanıldığından, "tesir" anlamına gelen İtalyanca "influenza" adı verilmiş hastalığa. 1485 yılında İngiltere'de görülen "ter hastalığı" yüzlerce kişiyi hasta edip ölümlere sebep olmuş; doktorlar hastalarını tedavi için tütün suyu, limon suyu, kusturucular, müshil kullanmışlar ve kanlarını akıtmışlar. Varlığı kesin olarak bilinen ilk grip salgını, 1580 yılında Asya kıtasında başlayıp önce Afrika kıtasına sonra Avrupa'ya yayılmış, oradan da Amerika'ya ulaşmış. Etkilenen bölgelerdeki insanların yüzde 90'ı hastalanırken ölüm oranı çok yüksek seyretmiş. 1729-1730, 1732-1733, ve 1781-1782 yıllarında ortaya çıkan salgınlar içinde en şiddetlisi sonuncusu olmuş. Asya kıtasında özellikle Rusya'yı etkisi altına almış bu salgın. 19. yüzyıldaki büyük salgınlar ise 1889-1890 ve 1900 yıllarına rastlıyor. 20. yüzyıla üç önemli salgın damgasını vurdu. Bunlar 1918-1919 İspanyol gribi, 1957- 1958 Asya gribi, 1968-1969 Hong Kong gribiydi. İspanyol gribi aynı veba gibi bir hastalığın dünya yüzeyinde yaratabileceği en büyük tahribatı yarattı. 50-100 milyon kişinin ölümüne sebep oldu.
İspanyol gribi
Adını İspanya'dan almış olmasına rağmen hastalığın ilk olarak 1917 yılının baharında Avusturya'da başladığı tahmin ediliyor. Tarihin sayfalarında hemen sonrasında başladığı Birinci Dünya Savaşı'ndan bile ölümcül bir salgın yarattığı yazmakta. Şu anda hüküm süren grip salgını hastalığa yakalanan her 10 bin kişiden birini öldürürken, bu oranın İspanyol gribinde yer yer yüzde 20'ye ulaştığı sanılıyor. Literatürde İspanyol gribiyle ilk 25 haftada gerçekleşen 25 milyon ölümün AIDS ile 25 yılda ortaya çıktığı belirtiliyor. Daha çok genç erişkinlerin etkilenmesine sebep olan virüs, bir H1N1 suşu, yani bugünkü salgına sebep olan virüsün uzaktan akrabası.
Asya gribi
Asya gribi, 1956'da Çin'de başlayıp 1958 yılına kadar tüm dünyaya yayılan bir kuş gribi salgını. Salgının sebebi, insanlarda hastalık yapan bir virüsün yaban ördeklerinde bulunan bir virüsle kaynaşması sonucu ortaya çıkan H2N2 virüsü. Yetersiz sayıda üretilen aşının küresel korunmada etkisiz olduğu ve salgın sonucu tüm dünyada yaklaşık iki milyon kişi hayatını kaybederken daha çok yaşlıların etkilendiği görülmekte.
Hong Kong gribi
1968'de Vietnam'dan dönen Amerikalıların ülkelerine taşıdığı virüsün yarattığı bir salgın bu. Bir H2N2 virüsünün yapısal değişikliğe uğraması sonucu ortaya çıkan H3N2 virüsü, hastalığa etken olmuş. Aynı yüzyıl içerisinde görülen diğer iki salgına göre daha az ölümcül. Başta yaşlılar olmak üzere tüm dünyada yaklaşık bir milyon kişi hayatını kaybetmiş bu salgında.
Küresel hazırlık iyi ama...
Avantajlar
* İleri teşhis ve tedavi yöntemleri
* Etkili küresel hazırlık
* Etkili ulusal hazırlık planı
* Etkili aşı
* Etkili antiviral ilaçlar
* Hızlı reaksiyon için yaygın medya kanalları
Dezavantajlar
* Kalabalık dünya nüfusu
* Yayılmayı hızlandıran kıtalararası seyahat
* Artmış toplu yaşam alanları
* Toplumsal paniği körükleyen yaygın medya kanalları
* Eskilere göre virülansı düşen virüs