Şeriat ülkesinde kadın olmayı yaşamadan anlayamazdım

Çocukluğu ve gençliği Torosların eteğinde, uçsuz bucaksız Akdeniz'e açılan Demre'nin sokaklarında, portakal ağaçlarının arasında geçen birinin bu özgür iklimden vazgeçmesi mümkün mü? Akdeniz'in ruhu, sıcak bir yürek ve özgürlük tutkusu daha o yaşlarda yerleşir içine. Dergilerde yayımlanan şiirlerini Barış Koyduk Adını adlı bir kitapta toplar. Eşini genç yaşta kaybedince, oğlu Barış'a ve öğrencilerine tutunur. Antalya ve İstanbul'daki çeşitli okullarda Türkçe ve Türk Dili ve Edebiyatı öğretmenliği yapar. 1992'de Milli Eğitim Bakanlığı'nın açtığı yurtdışında görevlendirme sınavını kazanır, ama tam görevlendirilme için 10 yıl bekler. Sonra da bir Avrupa ülkesinde öğretmenlik yapmayı hayal ederken, Suudi Arabistan'a gönderileceğini öğrenir. Zekiye Yüksel, 2002-2006 arasındaki öğretmenlik anılarını Şeriat Ülkesinde Kadın Olmak - Bir Öğretmenin Suudi Arabistan Günlükleri adı altında yayına hazırladı. 2006'da emekli olan Yüksel, artık yaşamını Demre ve Çandarlı'daki bahçesi çiçeklerle, içi kitaplarla dolu iki evinde geçiriyor.
- Riyad'a gitmeden önce Suudi Arabistan'daki yaşamla ilgili hiç araştırma yapmadınız mı? Yazdıklarınıza bakılırsa, sanki hiç beklemediğiniz bir gerçeklikle karşılaşmış gibisiniz...
- Gitmeden bir ay öncesine kadar Suudi Arabistan'da Türk okulu olduğunu bile bilmiyordum. Avrupa ülkelerindeki vatandaşlarımızın ve öğrencilerimizin kültürel bağlarının korunması, güçlendirilmesi ve Türk dilinin öğretilmesi, Türk kültürünün tanıtılması amacıyla 1992'de Milli Eğitim Bakanlığı tarafından açılan yurtdışında görevlendirme sınavını kazandım. 10 yıl, Almanya, Fransa, İngiltere gibi ülkelerde görevlendirilmeyi beklerken bir eylül sabahı bana Suudi Arabistan'a gönderileceğim söylendi. Doğal olarak tepkim oldu, 'Hayır,' dedim. Korktum, ürktüm, Suudi Arabistan yönetiminin kadına bakışını, kadınların kıstırılmışlığını elbette biliyordum. Dışişlerinde görevli şube müdürü; okulu, okulun yapısını anlattı, kız öğrencilerimizin kadın öğretmene ihtiyacı olduğunu söyledi. Zorlanırsam, geri dönebileceğimi öğrenince bir yıllığına gittim. Öğrencilerim için üç buçuk yıl kaldım, ama beş yıllık görev sürem dolmadan döndüm.
- Yalnız bir kadın olarak zorlanacağınızı düşünüp, sizi hiç uyaran olmadı mı?
- Gitmemem konusunda uyaran çok oldu.
- Suudi Arabistan'da yabancı kadınların çarşaf giyme zorunluluğu olmadığını, sadece siyah örtü takmalarının yeterli olduğunu biliyorduk. Sizin yazdıklarınıza bakılırsa, Arap kadınlarına uygulanan şeriat kuralları, yabancı kadınlar için de geçerli.
- Suudi Arabistan'da yabancı kadın da olsanız abaye dedikleri modern çarşafı giymek zorundasınız, evinizin önündeki çöp kutusuna çöpünüzü bırakmak için bile. Suudi Arabistan'da dini kurallar yaşamın temel ölçütü. Erkekle kadının bağları kopartılmış, eğitim anaokulundan üniversiteye kadar ayrı veriliyor. Din eğitiminden geçmiş kadın ya da erkeğin muhalif tavır içinde olması kolay mı sanıyorsunuz? Her şey dinin gereği olarak öğretiliyor, muhalif olmak İslam dinine karşı olmak demektir. Duvarlarla çevrili binalarda, pencereleri açıp dışarıyı seyredemezsiniz, pencereler duvarlara açılır. Balkonun yasak olduğu bir ülke düşünebilir misiniz? Suudi kadınına uygulanan koşullar neyse yabancı kadınlara uygulan da o, ancak yabancı kadınlar için daha güvencesiz bir yer. Erkeklerin bir Suudi kadınını kaçırması kolay olmazken, yabancı kadını kaçırması çok kolay. Suudiler her şeyi yapabilme özgürlüğüne sahip hissediyor kendini. Ayrıca sokakta başınıza bir şey gelirse kadın suçlu. Şeriata göre tek başına sokakta ne işiniz var? İffetinizi koruyamadığınız için suçlusunuz.
- Günlük hayatın içinde erkeklerden bağımsız şekilde kadınları görmek zor anlaşılan... Ya iş çalışmaya gelince?
- Kimliği bile olmayan Suudi kadını, siyasi hayata katılamaz, hâlâ oy kullanamaz, kocasından izinsiz yurtdışına çıkamaz. Elinde izin belgesi olması lazım. Otomobil kullanamaz. Kadın kendi işlerini yönetemez. Marketlerde, büyük iş merkezlerinde kadın çalışamaz, büyük alışveriş merkezlerinin sadece kadınların alışveriş yaptıkları yerlerde çalışabilir. Ancak kadınlar gününde görevli kadınları görmek mümkün, yani erkeğin olmadığı yerlerde çalışabiliyor kadınlar. Sağlık ve eğitim kurumlarının -sağlıkta kadınlar bölümünde ve kız okullarındadışında çalışacaksa hemcinsleriyle yani harem tipi çalışmaya izin veriliyor. O nedenle iş tercihleri sınırlı. Mihr denilen başlık parası da okumuş kızlar için daha yüksek.
- Ya gençlerin durumu...
- Karşı cinsten iki genç bir kafede oturursa, hemen mutavvalar yani doğruyu uygulama ve yanlışı yasaklama komitesi üyesi, kısaca din ya da ahlak polisi gelir, her iki genci farklı arabalarla din polis bürosuna götürür. Sorgudan sonra gençlerin babaları, ahlaksız davranmayacaklarına dair bir belge imzalarsa gençler kurtulur. Fakat kız babası mutavvaların zihniyetinde ise ya tutuklanmasına izin verir ya da baba kızını evde ömür boyu tecrit odasına kapatır. Çünkü göz, dil, nefis zinası gerçekleşmiştir.