Her gün 10 bin adım diyabet freni

Türk Diyabet Vakfı Başkanı Prof. Dr. Temel Yılmaz, halk arasında şeker hastalığı olarak bilinen diyabetle ilgili soruları yanıtladı:
Diyabet yani şeker nedir?
Bu hastalık Türkiye'de 6 milyonun üzerinde insanı doğrudan ilgilendiriyor. Her yaşta ortaya çıkıp, iyi tedavi edilmediği zaman büyük sorunlar yaratıyor. Buna karşın iyi tedavi edildiğinde, sağlıklı ve uzun bir yaşam sürdürülebilir. İnsülin hormonunun yokluğu, eksikliği ya da etkisizliği sonucu ortaya çıkan hastalık; kendini sık idrara çıkma, ağız kuruması, çok su içme, halsizlik, çabuk yorulma, kilo kaybı gibi belirgin şikayetlerle gösteriyor. Bunlara rağmen Türkiye'de, diyabetli olduğundan habersiz yaşayan pek çok hasta var. 2.8 milyon kişi ise, diyabet gelişme riski normale göre yüksek olan, halk arasındaki tabiriyle şeker hastası. Sonuç olarak diyabet, Türkiye'de her yüz kişiden birini yakından ilgilendiriyor.
TİPLERİ VAR
Diyabetin tipleri de var. Tip 1 diyabet ne demek?
Tip 1 diyabet genellikle çocuk ve ergenlerde görülür. Diyabetli vakaların yüzde 5-10'unu oluşturur. Tip 1 diyabetlilerde insülin üretimi hiç yoktur. Tip 1 diyabetin ortaya çıkışı genelde ani ve dramatik olur. İnsülin yokluğu nedeni ile kan şekeri çok yükselir ve bunun sonucunda aşırı susama, sık idrara çıkma, yorgunluk, beklenmeyen kilo kaybı ve tekrarlayan enfeksiyonlar gibi belirtiler görülür. Bağışıklık sisteminin virüs, aşılanma, ilaç, fizik veya stres gibi herhangi bir nedenle normalden sapması sonucu vücut, kendi hücrelerini yabancı olarak algılar. Bilinmeyen bir nedenle harekete geçen bağışıklık sistemi, insülin yapımını üstlenen pankreas beta hücrelerini tahrip eder. Vücut kendi kendine savaş açar ve bu tahribat yüzde 80'in üzerine ulaştığında hastalık belirtileri ortaya çıkar.
Tip 2 diyabetin, tip 1'den farkı nedir?
Tip 2 diyabet, tip 1 diyabete kıyasla daha sık görülür. Diyabetli kişilerin yüzde 90 'ı tip 2 diyabetlidir. Tip 2 diyabet, esas olarak yetişkinlerde görülür. Ancak dünyanın birçok ülkesinde olduğu gibi Türkiye'de de ergenlik çağındaki çocuklar için artık yaşam şartlarına bağlı olarak büyük bir sorun olmaya başladı. Tip 2 diyabetin ortaya çıkışı tip 1 diyabete kıyasla daha yavaştır, bu yüzden tespiti de daha zordur. Bazen hiçbir erken belirti görülmez ve hastalık, başlangıçtan birkaç yıl sonra çeşitli diyabet sorunlarıyla kendini göstermeye başlar. Diyabetli olabileceklerini düşünen riskli kişiler, tanı için mutlaka bir sağlık kurumuna danışmalı diye uyarılarda bulunmamızın nedeni budur.

ÖNLENEBİLİR
Diyabet nasıl önlenir?
Riskli olan ya da tokluk kan şekeri ile gizli şekeri olduğu saptanan kişiler, ilaç kullanmadan diyabetin gelişini geciktirebilir. Finlandiya'da yapılan bir çalışma; her gün bir saat yürüyen kişilerde diyabet oluşumunun yüzde 35 engellendiğini gösterdi. Risk taşıyan kişiler bir 'adımsayar' alıp, günde en az 10 bin adım atmaya, yani yaklaşık 6 km. yürümeye çalışabilir.
Diyabette tanı nasıl konur?
Kan glikoz ölçümü tanı koymak için en kolay yoldur. Normalde açlık kan şekeri 100 mg/dl'nin altındadır. Eğer açlık kan şekeri 100-125 mg/ dl arasında ise bozulmuş açlık glikozu vardır. 'Oral glikoz tolerans testi' yapılması gerekir. Açlık kan şekeri 123 mg/ dl veya daha yüksekse, o kişi artık diyabetlidir. Şeker yükleme testi olarak bilinen OGTT için 8 saat açlıktan sonra, açlık ve 75 gr. glukoz içeren 300 ml su içildikten sonra 2. saat kan şekeri ölçülür. Normal kan şekeri 2. saatte 140 mg/ dl'nin altındadır. Bu test sonucunda, 2. saat kan şekeri 140- 199 mg/dl arasında ise kişi, gizli şeker yani diyabet adayıdı
TOMBUL BEBEKLER RİSKLİ
Kimlerde tip 1 diyabet gelişme riski var?
1) Birinci dereceden akrabalarında yani anne, baba, kardeş ve çocuklarda tip 1 diyabet olan kişilerde diyabet gelişme riski çok daha yüksektir.
2) Belirli genler ve doku grubuna sahip kişiler ile bazı antikorları taşıyanlar, tip 1 diyabet konusunda daha şanssızdır.
Kimlerde tip 2 diyabet gelişme riski var?
1) Aile fertleri arasında diyabet olan kişiler,
2) 4 kg. veya daha fazla ağırlığı olan, iri çocuk doğurmuş ya da gebelikleri sırasında kan şekeri yükselmiş kadınlar,
3) Yaşamında bir kez herhangi bir nedenle, kan şekeri normalin üzerinde bulunmuş kişiler,
4) Erken yaşta hipertansiyonu olanlar,
5) Kan yağlarında yükseklik veya HDL kolestrol düzeyi düşük olan kişiler, 6) Koroner arter hastalığı bulunanlar,
7) Kilolu kişiler.

GİZLİ ŞEKER NEDİR?
Eğer bir kişinin kan şekeri düzeyi normalden yüksek olmasına karşın diyabet tanısı koymaya yeterli yükseklikte değilse, ancak şeker yükleme testi sonucunda 2. saat kan şekeri 140-199 mg/dl arasında ise gizli şeker vardır. Bu değerler kişinin diyabete aday olduğunu gösterir. Mutlaka önlem alınmalıdır.

DOKTOR GİBİ OLUN
Diyabet tedavisinde amaç kan şekeri ayarını sağlamak, diğer bir ifade ile kan şekeri yükselmelerini ve kan şekeri düşmelerini önlemektir.
İyi bir diyabet kontrolü, kan şekeri seviyesini mümkün olduğunca normale en yakın düzeylerde tutmak anlamına gelir.
Tıbbi beslenme tedavisi: Yenilen besinlerin, özellikle karbonhidrat içeren besinlerin vücudun ihtiyacından fazla miktarlarda tüketilmesi kan şekeri seviyelerini yükseltir.
Egzersiz: Egzersiz, vücudun glikozu etkili bir şekilde kullanmasını ve kan şekeri kontrolünü sağlar. Ayrıca tip 2 diyabetli, şişman kişilerin vücut ağırlıklarını yönetmelerine yardımcı olur.
BAĞIMLILIK YAPMAZ
İlaç/insülin: Tip 1 diyabetli kişilerin yaşamak için insüline gereksinimi var. İnsülin bağımlılık yapacak bir madde değil. Tip 2 diyabetli kişilerin, kan şekeri ayarını sağlamak için ağızdan alınan ilaçlara veya insüline gereksinimleri olabilir.
Diyabet eğitimi: Diyabetli kişi kan şekerini kontrol altına alma sorumluluğunu üstlenmeli. Diyabeti tanımalı, nasıl beslenmesi gerektiğini öğrenmeli, kan şekeri ölçümlerini nasıl yapacağını bilmeli ve gerekli durumlarda ilaç veya insülin tedavisinde değişiklik yapacak bilgi ve beceriye sahip olmalı.
Diyabetli; hekim, diyetisyen ve hemşireden oluşan sağlık ekibinden gerekli eğitimi almalı, eğitim programlarına katılmalı.
TAM 10 YIL GECİKTİRİN
Eğer bir kişinin kan şekeri düzeyi normalden yüksek olmasına karşın, diyabet tanısı koymaya yeterli yükseklikte değilse, kişi gizli şeker hastası olarak tanımlanır. Amerika'da yapılan bir çalışmayla, Diyabet Önleme Programı'na katılan, gizli şekeri olanların yüzde 58'inde diyabet gelişimi önlenmiştir. Bazı çalışmalar gizli şekeri olan çoğu kişide, 10 yıl içinde tip 2 diyabet geliştiğini saptamıştır. Gizli şeker hastalığı olan kişiler, yaşam tarzı değişiklikleri sayesinde diyabetli olmayı geciktirebilir. Diyabetin önlenmesinde en etkin yol, risk altındaki kişilerin bilinmesi ve düzenli aralıklarla kontrollerinin yapılmalı.
ÇAYI ŞEKERSİZ İÇİN
Çay şekeri gibi şeker içeren besinleri, beyaz ekmek gibi rafine besinleri sınırlayın.
Tam tahıl, sebze, meyve, kurubaklagiler gibi lifli besinlerden zengin beslenin.
Toplam yağ ve doymuş yağ alımını kısın.
Kırmızı et, karaciğer, yumurta, tereyağı gibi kolesterol içeren besinleri azaltın.
Normal veya düşük kalorili, dengeli ve yeterli bir beslenme modeline geçin.
Haftada 3 gün 30 dakikalık yürüyüşü, hayatınızın olmazsa olmazları arasına ekleyin.
ŞEKER BAZEN 45 YAŞ HEDİYESİ OLUR
Riskli olan yaşlar var mı?
45 yaşından sonra herkes, özellikle fazla kilosu olanlar; kan şekeri değerleri normal çıksa dahi, mutlaka 5 yılda bir şeker yükleme testi ile veya tokluk kan şekeri ile incelenmelidir.