Genlerinizi tanıyıp hastalık riskini yönetin

2030'lu yıllara ulaşıldığında hastalıkların tanı ve tedavisinde köklü değişiklikler yaşanması bekleniyor. Bugün de kişiye özel tıp uygulamaları sayesinde, erişkin nüfusta sık görülen hastalıkların başında gelen kalp krizleri, kanserler, obezite, diyabet, Alzheimer ve daha birçok hastalıktan korunmak mümkün. Genetik bilgiyi kişiye özel koruyucu tıp alanına uygulayan Dr. Serdar Savaş, bu konuda yaşanan gelişmeler ve uygulamalarla ilgili sorularımızı yanıtladı…
'Koruyucu genetik' alanındaki çalışmanız nasıl başladı?
90'lı yılların sonunda 'İnsan Genom' projesinin ilk sonuçları ortaya çıkmaya başladı. Eldeki bulgular, insanlar arasındaki genetik farklılıkların hastalıkların gelişmesinde rol oynadığını ortaya koyuyordu. Ben o dönem Kopenhag'ta Dünya Sağlık Örgütü'nün Avrupa Programı Direktörlüğü'nü sürdürüyordum. Katıldığım çalışmalardan çıkan sonuçlar, gelecekte genetik yatkınlıklarımızın, hastalıkların hiçbir belirti vermeden önce önlenmesinde önemli bir rol oynayacağını gösteriyordu. Türkiye'ye döndüm ve bu alanda araştırmalar yapmak üzere Hacettepe Üniversitesi Teknokent'te GENAR'ı kurdum ve burada 'gentest modeli'ni geliştirdik.
'Gentest modeli' dediğiniz şey tam olarak nedir?
Bu modelde, bireyin genetik yapısını analiz ederek hücresel düzeyde vücudunun nasıl çalıştığını anlıyoruz. Hücresel işlevlerde tespit ettiğimiz aksaklıkların ne tür hastalıklara yol açacağını ortaya koyuyoruz. Bunlara genetik yatkınlık diyoruz. Genetik yatkınlıklar tek başına hastalığa neden olmaz. Bu yatkınlıklara, bireyin yaşam tarzı ve çevresel faktörlerin eklenmesi hastalığı ortaya çıkarır. Sonuçta, bireyde hiçbir belirtisi olmasa dahi, kalp krizi, kanser, diyabet gibi ölümcül hastalıkların risklerini ve Alzheimer gibi yaşam kalitesini bozan hastalıklara yatkınlıkları ortaya koyuyoruz. Bireyi hastalıklardan korumak üzere alması gereken önlemleri bir rapor olarak sunuyoruz.
Peki, bu riskleri bilmek kişiyi rahatsız etmiyor mu?
Hayır. Genetik yapıyı henüz değiştiremiyoruz ancak o bireye özel nokta atışı önlemlerle yaşam tarzı ve çevresel faktörleri kontrol altına alıyoruz. Böylece nasıl korunacaklarını ve riskleri nasıl yöneteceklerini öğreniyorlar. Bu durumda elde ettikleri bilgi, onları rahatsız etmiyor.
NEDİM YALT /ÜST DÜZEY YÖNETİCİ: 3 NESİL BİRLİKTE TEST YAPTIRDILAR
"Üç sene önce doğum günümde kendime gen testi yaptırdım. Testin sonucunda gerek fiziksel sağlığım, gerek zihinsel sağlığım, gerek yaşamımı etkileyen çevresel faktörler hakkında pek çok yeni şey öğrendim. 'Kendimi kullanma kılavuzu'na sahip oldum. Testin sonuçlarına göre uygulamam tavsiye edilen plan doğrultusunda yaşam kalitem, sağlık verilerim yükseldi; enerjim ve verimliliğim arttı. 48 yaşındayım ama yeni tanıştığım insanlar yaşımı 40'ın altında tahmin ediyorlar.
Kendimde yaşadığım olumlu sonuçları görünce anneme de test yaptırdım. Evden çıkmak istemeyen, biraz yürüyünce yorulan annem, test planına uygun davranmaya başlayınca gayet dinç ve enerjik bir insan haline geldi. Birlikte katıldığımız bir seyahatte günde 10 km.'ye yakın yol yürüdü.
8. sınıfta okuyan oğluma da test yaptırdım. Bilimin ışığında kariyer planlaması yapabilmesi, hedeflerini iyi koyması, sınav kaygısı ve stresini doğru yönetmesi, en doğru şekilde beslenmesi ve egzersiz planının hazırlanması açısından çok yararlı bir analiz oldu."