Boy kısalığı ve büyüme geriliği

Büyüme Geriliğinin Nedenleri

Çocuğun büyümesi/gelişimi anne karnında başlar. Gebelikte sigara, alkol ve uyuşturucu madde kullanan, kronik hastalığı olan annelerin bebekleri standartlardan daha düşük doğum boy-kilosunda olabilir. Ayrıca erken doğmuş bebeklerde de büyüme geriliği görülme ihtimali vardır. Çocuğun erişkin boyu, genellikle anne babasının boyuna orantılıdır. Ancak kısa boylu ebeveynlerin çocukları mutlak kısa boylu olacak diye bir kaide yoktur.

Büyüme her dönemde hormonal kontrol altındadır. Boy kısalığı ve büyüme geriliği yapan en önemli nedenlerden biri büyüme hormonunun az salgılanması ya da hiç salgılanmamasıdır. Yaşa göre değişmekle birlikte ergenlik öncesi dönemdeki bir çocuk genelde bir yıl içerisinde 5-6 santimden az uzuyorsa, büyüme hormonu eksikliği araştırılır. Çocuğun yaşıtları ile arasındaki boy farkı her geçen yıl daha da artar.

Büyüme Geriliğinin Teşhisi

Düzenli yapılan boy-kilo izlemi sonucunda oluşturulan grafikte, çocuğun boyu persentil eğrisinde 3 persentil altında ise, ya da izlemde daha önce olduğu persentil çizgisinden aşağıya kaymış ise (örneğin 50 persentilden 25 persentile inmesi), ya da anne-babasının verdiği boy persentilinden daha aşağıda ise büyüme geriliğinden şüphe edilir ve diğer incelemelere yapılır. Aileler genellikle çocuklarının boyunun uzamadığını kısalmadan uzun süre giyilen kıyafetlerden anlarlar. Örneğin bir pantolonu çocuk çok uzun süre giyebiliyorsa büyüme geriliğinden şüphelenilebilir.

Büyüme hormonu vücutta dalgalı/değişken miktarlarda salındığından büyüme hormonu düzeyini direkt olarak ölçmenin bir anlamı yoktur. Büyüme hormonu eksikliği düşünüldüğü takdirde, kan örnekleri alınmadan önce büyüme hormonunu uyaran ilaçların kullanıldığı büyüme "hormonu uyarı testleri" yapılarak seviye ölçülür.

Büyüme geriliği yaşayan çocukta çölyak hastalığı, tiroid hormonu eksikliği, başka hormonal ya da sistemik hastalıklar da olabilir. Öykü, muayene ve ayrıntılı incelemeler sonucu, çocukta büyüme geriliğine neden olan durum tespit edilir.

Büyüme Geriliğinin Tedavisi

Nedene yönelik olarak tedaviye başlanır. Örneğin boy kısalığı ve büyüme geriliği çölyak hastalığına bağlı bir nedenden gelişmiş ise, çocuğa glutensiz gıdalardan bir diyet hazırlanır. Tiroid hormonu yeterli miktarda salgılanmıyor ise, hormon tedavisine başlanır.

Büyüme geriliğinin en önemli nedeni olan büyüme hormonu eksikliğinde ise, çocuğa büyüme hormonu dışarıdan verilerek büyüme hızlandırılır. Sentetik büyüme hormonu deri altı enjeksiyon ile çocuğa verilir. Hormon, insan vücudunun salgıladığı ile aynı özellikleri gösterdiği için geçici yan etkileri dışında belirgin zararı yoktur. Tedavi ne kadar erken başlarsa başarı şansı da o kadar yüksektir.

Çocuk Sağlığı, Hastalıkları ve Endokrinolojosi Uzmanı Prof. Dr. Nesibe Andıran