Rosı: Azoospermi tedavisinde bir umut olabilir mi?

Azoospermi, yani sperm tahlillerinde ölü ya da canlı hiç hücre çıkmayan, TESE ile de olgun sperm bulunamayan erkeklerde günümüz teknolojisi ile ne yazık ki fazla bir şey yapılamamakta. Ancak bazı yeni gelişmeler, bu olguların bir kısmı için umut olabilir. Testislerinde olgun sperm hücresi çıkmayan azoospermik erkeklerde, kuyruk gelişimini henüz tamamlamamış erken evre sperm hücreleri bulunabilir. Bunlar genel olarak yuvarlak hücre olarak adlandırılır. Bu hücreler iltihap hücreleri olan lökositlerle benzerlik gösterdiği için, ilk bakışta hangisinin sperm hangisinin lökosit hücresi olduğu kolay anlaşılamaz. Bunların ayrımı FISH boyaması dediğimiz bir teknikle yapılabilmekte. FISH boyaması ile genetik yapısının haploid olduğu anlaşılırsa, bu hücre sperm demektir. Ancak FISH boyaması yapılan hücre canlılığını kaybedeceği için tüp bebekte kullanılamaz. Bununla birlikte, çok dikkatli bir değerlendirme yapıldığında sperm olması olası yuvarlak hücreleri mikroskop altında gözle ayrıt etmek her zaman doğru olmamakla birlikte mümkündür.

Yuvarlak sperm hücresi spermatid olarak bilinir (yuvarlak spermatid; round spermatid). Bugüne kadar yuvarlak spermatidlerin kullanıldığı tüp bebek denemelerinde (ROSI) çok az sayıda gebelik elde edilmiş olup, hemen hemen çoğu merkezde kullanılmamaktadır. Burada sorun sadece hücreyi tanımak değil, aynı zamanda bu hücrenin yumurta içine verildikten sonra embriyo gelişimini aktive edememesinden de kaynaklanır. İşte, geçtiğimiz sene Japonya'dan bir grup bilim adamı, bu yuvarlak hücreleri özel bir teknikle aktive ederek 14 tane sağlıklı doğum gerçekleştirdiklerini bildirmişlerdi. Bu yıl ülkemizde düzenlenen 19. Dünya Tüp bebek Kongresinde de aynı ekip, bu şekilde başka gebelikler de elde etiklerini duyurdu. Dolayısıyla tüm dikkatler, bu tam olgunlaşmamış, kuyruk çıkarmamış yuvarlak sperm hücrelerini kullanarak, azoospermik erkeklerde baba olma şansını artırmaya yönelmiş durumda.

Yuvarlak spermatidler ile tüp bebeğin yapıldığı ROSI tekniğinin esası, yumurtanın bir çeşit elektrik akımıyla uyarılmasına dayanmakta. Tüp bebekte spermler mikroenjeksiyon yöntemiyle yumurtaya yerleştirilir. Normalde bundan sonra yumurtanın bölünerek embriyoyu oluşturması beklenir. Oysa yuvarlak spermatidler kullanıldığında bu bölünme gerçekleşmemekte. İşte bu yeni teknikte, yuvarlak spermatid yumurtaya verildikten sonra belli ölçütlerde bir elektrik uyarımı yapılır. Japon araştırıcıların verilerine göre bundan sonra embriyo gelişmekte ve kadına nakledildikten sonra da sağlıklı çocuklar doğabilmektedir. Ancak burada en önemli nokta, bu yuvarlak hücrelerin FISH boyaması ile tamamının haploid karakterde olmalarıydı. Oysa çoğu azoospermik erkekte haploid hücre bulunmaz. Dolayısıyla bu tekniğin uygulanabileceği erkekler, testislerinde yeterli sayıda haploid hücre bulunanlar olacaktır. Ama erkek TESE öncesi uygun şekilde tedavi edilirse, haploid hücre bulma olasılığı da artar.

Diğer yandan orijinal çalışmada, TESE yapılan olguların ancak %10'unda spermatid bulunabilmiş ve bunların da %18'inde gebelik elde edilebilmiş. Yani TESE ile olgun sperm çıkmayan olguların %2'si bu tedavi ile çocuk sahibi olabilmekte. Bu nedenle, eşi hazırlanmadan önce TESE yapılması, burada spermatid bulunursa saklanması ve sonra eşinin hazırlanarak tüp bebeğe geçilmesi tercih edilmiş. Bu şekilde gereksiz zahmet ve masraftan da kaçınılmış olunur.

Mevcut veriler, TESE öncesi en az 3-6 ay erkeğin tedavi edilerek haploid hücre sayısı artırılır ve bu da FISH boyaması ile gösterilirse, o zaman ROSI ile sağlıklı sonuçlar alınabileceğini düşündürmekte. Böyle yapılmadığı takdirde çoğu TESE olgusunda haploid özellikte yuvarlak spermatid bulunamayacağı için, ROSI uygulaması da başarısız kalabilir. Testisleri tedavi edilen erkeklerde sperm sağlığının arttığı, tüp bebekten daha başarılı neticeler alındığı gösterilmiştir. Bilimsel çalışmalarda, TESE ile sperm çıkmayan erkeklerde bir süre stimülasyon tedavisi uygulanmasının, sperm üretimini artırdığı ortaya konmuştur. Bunların arasında kuyruk aşamasına gelememiş yuvarlak spermatidler de bulunabilir. Eğer bu yeni teknik başarılı sonuç verirse, testiküler stimülasyon tedavisi ile sağlıklı spermatid geliştirilen erkeklerin baba olma şansı da artacaktır. Ancak henüz bu şekilde dünyanın başka hiçbir yerinden doğum haberi gelmediği de unutulmamalı.

Üroloji Uzmanı Prof. Dr. Kaan Aydos