Borges ve Çin Ansiklopedisi

Efendim olayın asıl şöyle... 'Düşünür' sıfatını yerden göğe kadar hak eden müteveffa Arjantinli öykücü, şair Jorge Luis Borges, fi tarihinde <ı>John Wilkins'in Analitik Dili adlı bir deneme yazar. Wilkins 17'nci yüzyılda yaşamış ve 'dünyayı mükemmel bir biçimde ifade edecek mantıksal bir dil' kurmak için uğraşmıştır.
Bu denemede
Borges, Dr. Franz Kuhn'dan alıntıladığını belirterek bir Çin Ansiklopedisi'nden söz eder.
Bu hayali ansiklopedide hayvanlar şöyle sınıflandırılmıştır: A) İmparatorunkiler, B) Mumyalanmış olanlar, C) Evciller, D) Meme emen domuzlar, E) Denizkızları, F) Masal canavarları, G) Başıboş köpekler,
H) Bu kategoride yer alanlar, I)
Azgınlar, J) Sayılması mümkün olmayanlar, K) İncecik bir devetüyü fırçayla resmi yapılanlar, L) Ve saire, M) Az önce sürahiyi kıranlar, N) Uzaktan sineğe benzeyenler.
Ansiklopedinin çarpıcılığı böyle bir sınıflamanın ardında yatan ilkenin belirsizliğidir. Neye göre yapılmıştır bu sınıflama?

Borges'in o denemesi belki de unutulup gidecektir. Ancak Fran- sız zihniyet tarihçisi Michel Foucault, 1966'da yayınlanan <ı>Kelimeler ve Şeyler adlı ünlü eserinin önsözünde, "Bu kitabı yazma fikri Borges'in sözünü ettiği Çin Ansiklopedisi'nden doğdu..." deyince iş değişir. Borges'in denemesi on binlerce yazının konusu olur. Milyon kere alıntı yapılır.
Foucault, 'Kelimeler ve Şeyler'de yüzyıllar içinde düşünme ve sınıflandırma biçimlerimizin nasıl değiştiğini göstermektedir. Günümüzden bakıldığında eski düşünce sistemleri bize o hayali Çin Ansiklopedisi gibi gelmektedir. Halbuki yarınki kuşaklar da bize aynı şekilde bakacaktır.
Not 1: Kendi tabiriyle, 'aylaklık' ettiği için kitaba bakmadan kalem oynatan köşe yazarının hafızasını tazelediğini umarım.
Not 2: Hazır konuya el atmışken, biz de Borgesvari bir köşe yazarları sınıflaması yapalım:
A) 'İmparator'un tetikçileri, B) Kuş sahipleri, C) Patronuyla tavla oynayanlar, D) Küfürbazlar, E) Koruma ordusuyla gezenler, F) Uçak korkusu olanlar... Efendim? Ortak noktaları ne mi? Artık onu da siz bulun!
Not 3: Borges'in sözünü ettiği John Wilkins'in çalışmaları hakkında bilgilenmek isteyenler, Umberto Eco'nun <ı>Avrupa Kültüründe Kusursuz Dil Arayışı (Literatür Yayıncılık) adlı harika kitabına bakabilir.