Mızraklı Dede'nin marifeti

En önemli romancı-larımızdan, '<ı>Çalıkuşu'nun yazarı Reşat Nuri Güntekin'in yurt izlenimlerini anlattığı '<ı>Anadolu <ı>Notları'nı uzun yıllar sonra tekrar okudum.
İki cilt halinde yayınlanan 'Anadolu Notları' 1930'lu yıllarda kaleme alınmıştır. Güntekin bu kitapta köylünün parayla ilişkisinden, gönül çelen tuluat tiyatrolarına, otel manzaralarından rakı muhabbetlerine, Anadolu insanına ilişkin keskin gözlemlerde bulunur.
İnsan her çağda farklı noktalara odaklandığından aşağıdaki anekdotu çoktan unutmuştum. Tekrar okuduğumda şaşırarak hatırladım. Paylaşmak isterim:
***
Reşat Nuri'nin çocukluk günleri. 1889 doğumlu olduğuna göre 19'uncu asrın son yıllarındayız.
Küçük Reşat Nuri, sütninesinin İzmir Dübekbaşı'ndaki evinde yaşamaktadır. Mahalle sakinlerinin arasında Şehnaze Hanım ve gümrük katibi kocası da vardır.
Aptesinde namazında, melek gibi bir adam olan katip, günün birinde bayramlık kıyafetlerini giyip evden ayrılır. Bir daha da dönmez!
"Eyvah herif evlendi" diye bir yaygara kopar. Gerçekten de gümrük katibi Damlacık taraflarında yaşayan genç bir dulla evlenmiştir.
Olacak iş değildir. Mahallenin kadınları, adama büyü yapıldığına karar verir. Bir yandan büyüyü bozmak için hazırlıklara girişilirken, işini sağlama almak isteyen Şehnaze Hanım Mızraklı Dede'ye bir tavuk adar.
Ve şimdi dikkat: Bu arada... Yani tavuğu adarken... Bir yandan dualar okur... Ama aynı anda da, en hafifi 'edepsiz' olmak üzere, 'evliya' sayılan Mızraklı Dede'ye olmadık hakaretler eder.
Sadece o mu? Şehnaze'ye eşlik eden diğer kadınlar da Mızraklı Dede'ye küfür müfür, dümdüz gitmektedir.
Daha önce birçok camiye, türbeye giden, dualar eden Reşat Nuri'nin tüyleri, bu manzara karşısında diken diken olur.
Olacak iş midir? Bir evliyaya nasıl hakaret edilir? Hem hakaret edip, hem de nasıl yardım istenir?
Neler olup bittiğini sütninesine sorar. O da... Mızraklı Dede'nin bir boş anında başka bir evliyaya küfrettiğini... Bu yüzden bütün ömrü boyunca vicdan azabı çektiğini... Ölürken de, "<ı>Benim <ı>adımı <ı>ananlar, <ı>bana <ı>da <ı>öyle <ı>küfretsinler <ı>ki <ı>istediklerini <ı>yapayım" dediğini, anlatır...
***
Hem İslami, hem de rasyonel açıdan yaklaşıldığında gerçekten de saçma, abuk sabuk bir hurafe, bir batıl itikat bu.
Ama olayın 'dini' değil de, 'folklorik' boyutuna bakıldığında ne kadar müthiş, ne kadar renkli, ne kadar tuhaf bir olay değil mi?
'Ancak kendisine küfredildiğinde, bir adağı yerine getiren evliya'! İnsan zihninin olağanüstü yaratıcılığı! Şaşırtıcı bir tersine çevirme. Pagan kültürüyle, tek tanrılı dinlerin akla hayale gelmedik bir terkibi.
Acaba benzeri türde bir inanış bugün de var mı? Yaşıyor mu?