Dünya ekonomisi ve küresel şirketler

Foreign Policy Dergisi'nin son sayısında küresel ya da "Çok Uluslu" dediğimiz büyük şirketlerle ilgili bazı istatistiksel fakat çok önemli ve özet bilgileri içeren güzel bir çalışma vardı. (*) Bu çalışma David Rothkopf'un "Power, İnc.:The Epic Rivalry Between Big Business and Government and the Reckoning That Lies Ahead" adlı eserinden yine Rothkopf tarafından uyarlanmış ve küresel ekonomi adına önemli noktalara temas eden bir özet niteliğindeydi. Bu sebeple bu çalışmayı buraya taşımak istedim.
Rothkopf, küreselleşmenin vardığı nihai safhada sermayenin ve şirketlerin dünya ekonomisi üzerinde kurduğu büyük ağa ve bu uluslararası ağın "Devlet Kurumu" karşısında oluşturduğu güce çarpıcı örneklerle dikkat çekiyor. Bazı şirketlerin varlıklarının veya yıllık cirolarının dünya üzerindeki birçok ülkenin bütçesinden hatta ve hatta GSMH'sinden ya da o şirketlerde istihdam edilen personel sayısının dünyadaki birçok ülkenin nüfusundan veya ordusundan daha büyük olduğuna dair misaller veriyor. Mesela, ABD'deki süpermarketler zinciri Wal-Mart'ın 2011 yılındaki cirosunun dünyanın en büyük 25 ekonomisi dışında, dünyadaki bütün ülkelerin GSMH'lerinden daha büyük olduğuna dikkat çekiyor. Wal-Mart'ın geçtiğimiz yılki toplam cirosu 421.9 milyar dolara ulaşarak, 349 milyar dolar GSMH'si olan Danimarka'yı ya da çok açık ara farkla Tayland veya Malezya'yı; 2.1 milyon çalışanı ile Makedonya ya da Slovenya nüfuslarını gerilerde bırakıyor.
Bir hayır kurumu olan ve uzunca bir dönem dünyanın en zengin adamı kabul edilen Bill Gates tarafından kurulan Gates Vakfı, 2010 yılında 33.5 milyar dolarlık bağışla, Dünya Sağlık Örgütü'nün 2010 yılındaki bütçesini geride bırakmış.
Araştırmaya göre HSBC'nin 87 ülkede 7500 şubesi ve 250 bin kişilik Almanya Ordusu'ndan daha kalabalık olan 300 bin çalışanı var.
JP Morgan'ın elinde 2.3 trilyon dolar aktif varlık var. Bu varlık AB Merkez Bankası'nın elinde bulundurduğu 812 milyar dolar değerindeki toplam döviz ve altın rezervinin hemen hemen 3 katına varan bir büyüklüğe sahip.
Citibank, dünyanın 140 ülkesinde sahip olduğu 200 milyon müşterisi ile dikkat çekiyor.
Wells Fargo dünyanın birçok ülkesinin ordusundan veya toplam kamu personelinden daha fazla olan 272 bin çalışana sahip. Wells Fargo, 2011 yılındaki 12,1 milyar dolarlık net kârı ile Yemen'in 9 milyar dolarlık bütçesinden çok daha büyük.
BNP Paribas'ın sahip olduğu aktif varlıkların toplam değerinin 2,7 trilyon dolar olduğu belirtiliyor. Bu rakam Fransa Hazinesi'nin elinde bulundurduğu 172 milyar dolarlık döviz rezervlerinden kat ve kat daha fazla.
Shell dünya çapında sahip olduğu doğalgaz rezervleri ile Umman+Dubai emirliklerinin toplamda sahip oldukları doğalgaz rezervinden çok daha fazlasına sahip olarak karşımıza çıkıyor.
Dünyanın en büyük petrol üreticisi olan S.Arabistan'ın 2011 yılında ortalama 9,6 milyon varil günlük üretimde bulunduğunu dikkate alırsak, Exxon Mobil günlük 2,4 milyon varil ham petrol üretimi ile petrol ihracatçısı birçok ülkeyi geride bırakıyor.
PetroChina'nın 2011 yılındaki 21,2 milyar dolarlık net kârı Belarus devletinin 20 milyar dolarlık bütçesinden büyük.
ICBC(Industrial and Commercial Bank of China)'nin net 18,8 milyar dolarlık kârı Suriye'nin 18,3 milyar dolarlık bütçesinden daha fazla.
ABD'li at&t Washington'da yaptığı lobi faaliyetleri dolayısıyla geçtiğimiz yıl 20 milyon dolar, General Electric ise 26 milyon dolar harcama yapmış. Bu rakamlar dahi Afrika'daki birçok ülkenin bütçelerinden daha fazla olmalarıyla dikkat çekiyor.
2010 yılı rakamları itibariyle şirketlerin büyüklükleri göz kamaştırıyor:
Yahoo, Kırgızistan GSMH'sinden;
eBay, Moğolistan GSMH'sinden;
McDonald's, Afganistan GSMH'sinden;
Pepsi, Litvanya GSMH'sinden;
Microsoft, Lüksemburg GSMH'sinden;
Apple, Hırvatistan GSMH'sinden;
Procter&Gamble, Sudan GSMH'sinden;
Wells Fargo, Azerbaycan GSMH'sinden;
Ford Slovakya, GSMH'sinden;
General Electric, VietnamGSMH'sinden;
Chevron, Cezayir ve Exxon Mobil, Kolombiya GSMH'lerından daha fazla ciro yaptı.