Efsanevi olmayan tıp
Bilim üretmek ve sunmak kanıta dayalı olmalıdır. Eğer bir kanıtınız yoksa söylemleriniz bilimden çok birer efsanedir aslında.
Kennedy'nin bundan tam 50 yıl önce dile getirdiği bir söz bugün her alanda olduğu gibi tıp bilimi için de önemli: ¨Gerçeğin düşmanı; kasıtlı yalanlar değil! kalıcı, inandırıcı ve gerçekçi olan efsanelerdir¨
Başkan Kennedy bunu tıp bilimi açısından söylemiş olmasa bile bugün hayatımızı etkileyecek sağlık ile ilgili dilden dile dolaşan efsanelerin çokluğu sebebiyle bu sözden payıma düşen mesajı bir hekim olarak alıyorum. Unutmadan da belirtmek isterim ki efsaneler olmadan da bilim üretilememiştir, fakat ürettiğinizi insan hayatına uygulamak için bilimsel bir dayanağınız olması gereklidir.
Tıbbi efsaneler geçekten o kadar yaygın mı? Ve, geçekten insan sağlığını veya güvenliğini tehlikeye sokuyorlar mı? Tabi ki bugün birçokları karpuz çekirdeğini yuttuğunda göbeğinde karpuz yetişeceğine inanmaz veya gözlerini şaşı yaptıklarında hayatları boyunca öyle kalacağına da... Üzülerek söylüyorum, unutmamak gerekir ki, halk tarafından benimsendiği kadar doktorlar tarafından da benimsenen bir çok tıbbi efsane etrafta dolaşıyor.
Burada aslında kendimi sizlere örnek olarak sunmak istiyorum. İyi eğitim almış bir kalp cerrahı olmama rağmen, toplum arasında gerçek olduğuna inanılan pek çok popüler bilginin aslında doğrudan çok yanlış olduğunu zaman ilerledikçe öğreniyorum, aman kimse duymasın. Mesela yemek yedikten sonra yüzmek için 30 dakika beklemek gerektiği veya ufak bir yara üstündeki yara bandını çıkarıp hava ile temas ederse daha iyi iyileşeceğini düşünmek gibi örnekler sıralayabilirim, ama bunlar elbette doğru değil.
Şimdi bazı başlıklar altında bu efsaneleri inceleyelim.
Soğuk algınlığı efsaneleri
• Efsane: Soğuk havaya ceket giymeden çıkarsanız soğuk algınlığına yakalanırsınız.
Doğrusu: Aslında bunun gerçek olma ihtimali yüksek fakat yeterli araştırma yok. Soğuk havalar bağışıklık sistemini baskıladığı için hastalıklara yakalanma ihtimaliniz yükselir.
Doğrusu: Bir çok araştırma bunun yanlış olduğunu ispat etmiş olmasına rağmen bazı doktorlar bile hala buna inanırlar.
• Efsane: Soğuk uygularsanız ateşiniz çıkmaz.
Doğrusu: Soğuk algınlığı veya ateşiniz varsa, sıvı tüketimini arttırmak ilk seçenek olmalıdır.
İlk yardım efsaneleri
• Efsane: Yaralarınız açık havada daha kolay ve iyi iyileşir.
Gerçek: Havaya maruz kalan yaralar genelde hızlı kabuklaşır, fakat yara izi daha büyük olmasına sebeptir.
• Efsane: Yanığın üzerine hemen buz uygulayın.
Gerçek: Asla! – sadece soğuk su uygulayın, buz değil.
• Efsane: Burun kanaması esnasında hemen başınızı geriye doğru eğin. Gerçek: Oturun, hafif öne doğru eğilin ve burnunuzun ucundaki yumuşak bölgeyi parmaklarınızla sıkın 5 dakika aralıksız olarak. Aralıksız diyorum, bazıları hala kanama devam ediyor mu diye kontrol etmemeleri için!
Aileler için efsaneler
• Efsane: Geceleri çocuğunuza içirdiğiniz ılık bir bardak süt onların daha rahat uyumalarını sağlar.
Gerçek: Her ne kadar sütte triptofan denilen madde olsa bile bir bardakta uyumaya yetecek kadar yoktur.
• Efsane: Çocuklarınıza kahve içirmek onların büyümelerine zararlıdır.
Gerçek: Bunun için söylenecek tek kelime, asılsız.
• Efsane: Eklemlerinizi ¨çıtlatmak¨ ileride eklem sorunlarına sebep olur.
Gerçek: Çıtlatırsanız belki ileride daha büyük çıtlatma sesleri duyarsınız ama eklem sorunu değil!
• Efsane: Karanlıkta kitap okumak ileride görme problemlerine yol açar.
Gerçek: Geçici görme zorluğu oluşturmasına rağmen kalıcı herhangi bir sorun yapmaz.
• Efsane: Televizyonu yakından seyretmek görme problemlerine yol açar.
Gerçek: Hayır herhangi bir görme sorunu oluşturmaz, çocuğunuz yakından televizyon seyrediyorsa belki de işitme sorunu vardır!
Ve diğerleri
• Eğer herhangi bir kılınızı keser veya tıraşlarsanız, çok daha hızlı ve kalınlaşmış olarak geri büyür. (Uydurmayın Lütfen!)
• Emziriyorsanız hamile kalamazsınız. (Emzirmenin yeni gebelikten koruyucu etkisi sınırlıdır, 2 yıl emziriyorum diye korunmuş sayılmazsınız.)
• Fiziksel aktivite öncesi esnemek zedelenmeleri engeller. ( Isınmak iyidir ama esnemek bazen ters etki yapabilir.)
• Donmuş sebzeler, diğerleri kadar iyi değildir. (Aslında sebze ve meyveler nakliye sırasında bir çok besin değerini kaybetmeye başlarlar ve bu markette de devam eder, fakat dondurulma işlemi genellikle toplanmanın hemen ardından yapılır dolayısı ile besin değerlerini diğerleri kadar kaybetmezler)
• İnsanlar beyinlerinin %7-10'unu kullanır.(Yorum bile yapmıyorum!)
Bazı efsanelerden bahsetmiş olduk. Benim gibi bir çoğunuz da hayatınız boyunca en az yarısı ile karşılaşmışsınızdır. Bunlar gibi bir çok şey var, ama yazımın başında bahsettiğim gibi bu köşede efsanevi olmayan gerçek tıptan bahsedeceğim sizlere.
Her yazıda farklı bir şey olacak, gün gelecek hanımlara güzellik sırları vereceğiz, gün gelecek kalbinizden, böbreklerinizden, ve diğer organlarınızın yaygın hastalıklarından bahsedeceğim.
Hastanelerde üretilen bilime ilave olarak ¨dışarıda¨ keşfedilmiş ama bilimsel olarak kanıtlanmış tedavi metotlarını da bu köşede okuyacaksınız.
@DrYerebakan
drhalid@gmail.com
Division of Cardiothoracic Surgery Columbia University
New York Presbyterian Hospital
Ayrıntılar için lütfen tıklayın.