Türkiye yepyeni bir reform sürecine giriyor

Türkiye uzun zamandır gündemini meşgul eden bir konuyu nihayet geçtiğimiz hafta sonu açıklığa kavuşturdu. Meclisteki 2. Tur oylama da tamamlandı ve anayasa değişiklik paketi için sürpriz bir engel çıkmazsa referandum yolu göründü. Bu paket kamuoyunda çok siyah-beyaz şekilde tartışıldı. Sadece partiler üzerinden ele alındı ve içeriği kamplaşmaya kurban gitti. Halbuki çok ciddi bir dönüşümün yolunu açan esaslı bir paket söz konusu. Detaylı bir şekilde incelediğim, güvendiğim hukukçulardan görüş alarak kanaatlerimi oluşturduğum paketle ilgili bence dikkat çekici noktalar şunlar:
Revizyon değil reform: 1982 anayasası şimdiye dek 18 kez değişikliğe uğradı, bu değişikliklerle birlikte 110 anayasa maddesine dokunuldu, 2 madde yürürlükten kaldırıldı. Ancak tüm bunlar mevcut anayasadaki yasama-yürütme-yargı yapısı içinde, yani sistem içinde kalarak yapılan değişikliklerdi. Bu ise farklı. Öngörülen değişiklik bir sistem reformu.
67 madde etkileniyor, 21 madde kalkıyor: Benim gönlümden geçen yepyeni, liberal bir anayasa yapılmasıydı ancak bu paketi inceledikçe görüyorum ki yeni bir anayasa yapmanın yerini tutmasa da paketin kapsamı oldukça büyük. 18 madde ile 67 maddeyi ilgilendiren bir değişiklik yapılıyor. 21 madde yürürlükten kaldırılıyor. Temel olarak hükümet modeli ile ilgili yeni bir sistem öneriliyor. Hükümet modeli değişince de onun yasama ve yargı idaresi ile ilişkisi değişiyor.

Tek kişilik hükümet: Paketin 5. Maddesinde anayasanın 87. Maddesi değişiyor, bu da yürütme üzerinde yasamanın denetiminin kalktığı iddialarını beraberinde getiriyor. Halbuki mevcut sistemin kodları ile yeni paketi yorumlamamak gerek, zira artık kabine esaslı hükümet modeli kalkıyor. Başkanlık demek tek kişilik hükümet demek. Halk başkanı, ya da bizim örnekte Cumhurbaşkanını seçtiği gün hükümeti kurmuş oluyor.
Cumhurbaşkanı sonrasında hükümet olarak yardımcılarını ve bakanları atıyor. Kısacası artık parlamentodan çıkan bir hükümet modeli olmayacak, parlamenter hükümetten millet hükümetine geçilecek.
Güvenoyu ve gensoru paketin doğasına aykırı: Aynı başlıkta getirilen diğer bir eleştiri ise güvenoyu ve gensorunun kalkması. Bu pakete göre hükümeti artık parlamento değil, halk seçeceği için güvenoyunu halk vermiş oluyor. Hükümet parlamentoya değil, halka karşı sorumlu oluyor. Paketi hazırlayanlar güvenoyu ve gensorunu bu mantıkta imkansız olduğunu, çünkü asil yani millet güvenoyu verdikten sonra onun vekilinden güvenoyu beklemenin demokratik meşruiyete aykırı olacağını söylüyorlar.

Denetim yolları açık: Meclis yürütmeyi denetlemek için meclis araştırması, yazılı soru ve genel görüşme enstrümanlarına sahip. Pakette yazılı soruya 15 gün içinde cevap verme zorunluluğu getiriliyor. Mevcut sistemde ise bu sürenin ucu açık.
Sözlü soru kalkıyor: Yürütme artık yasamanın içinde olmayacak. Bakanlar artık yemin dışında meclise gitmeyecek. Burada artık meclisten ayrı, tek kişilik hükümet yani başkanın hükümetini düşünmek gerek. Bu hükümet teknokrat bir hükümet olacak, dolayısıyla yazılı sorular cumhurbaşkanına değil, muhatabı olan bakanlara iletilecek.

Fesih yetkisi geri alınıyor: Mevcut sistemde cumhurbaşkanının meclisi fesih yetkisi var. Bu pakette ise geri alınıyor. Onun yerine seçimlerin beraber yenilenmesi geliyor. Fesih, fesih kararı alanın varlığına son vermezken bu pakette birlikte seçime gitme var.
Üstelik üstünlük mecliste zira cumhurbaşkanının yalnızca 2 kez 5'er yıllığına seçilme hakkı olduğu için ilk dönem seçime gitme kararı alırsa o dönemin sonuna kadar süresini yakmış olur. 2. dönem böyle bir karar alırsa da tekrar aday olamaz. Bu madde ciddi bir siyasi kriz durumunda, siyasetin kilitlenmesi halinde alınabilecek bir önlem olarak kurgulanmış.

Cumhurbaşkanına her suçtan yargılanma yolu açılıyor: Cumhurbaşkanına her türlü suçtan soruşturma açma teklifi 301 oy ile yapılabilecek, 400 oy ,le de Yüce Divan'a sevk edilebilecek. Mevcutta Cumhurbaşkanı sadece vatana ihanetten meclisin ¾ çoğunluğu ile yani 413 milletvekili oyu ile Yüce Divan'a sevk edilebiliyor.Yeni düzenlemede ise parlamentodaki vekil sayısı 550'den 600'a çıkıyor ve Yüce Divan'a sevk için gereken sayı 400'e iniyor. Ve suçun tanımı genişliyor.
Referanduma sunulacak anayasa değişiklik paketinde başka da bir çok önemli madde var. Kısacası hükümet modelinin değiştiği ve bunun üzerinden hükümetin yasama ve yargı ile ilişkilerinin yeniden düzenlendiği, bürokratik vesayeti sonlandıracak ve 3 erkin doğrudan halktan meşruiyetini alacağı şekilde düzenleneceği, siyaset kurumunu güçlendirmeyi amaçlayan bir dizi değişim söz konusu. Bu değişimin daha anlamlı olabilmesi için siyasi ve teknik uyum yasalarının da zaman içinde çıkması, başta siyasi partiler kanunu ve seçim kanunu olmak üzere bir çok kanunun değişmesi gerekiyor…