Kimliklere saygı yolları

Farklı ülkelerde uygulanan etik kurallara baktığımızda, bir noktada görüş ayrılığı yok: Habere konu olan kişilerin sosyal kimlikleri veya aidiyetleri karşısında özel sorumluluk.
Örneğin, Türkiye Gazeteciler Cemiyeti Hak ve Sorumluluklar Bildirgesi'ne baktığımızda, 'Kimlik veya Özel Durum' başlığı altında şu kuralı görüyoruz: "Açık kamu yararı olmadıkça ve olayla doğrudan ilgisi, bağlantısı bulunmadıkça, bir insanın davranışı veya işlediği suç, onun ırkına, milliyetine, dinine, cinsiyetine, cinsel eğilimine, hastalığına veya fiziksel, zihinsel özürlü olup olmamasına dayandırılmamalıdır. Kişinin bu özel durumu, alay, hakaret, önyargı konusu yapılmamalıdır."
Veya Medya Derneği'nin 'Etik İlkeler'ine bakınca da şu karşımıza çıkıyor:
"Doğrudan haberle ilgili olmadıkça gazeteciler bir kişiyi veya bir grubu dili, inancı, ırkı, toplumsal cinsiyeti, cinsel kimliği veya toplumsal sınıfı ile tanımlamamalıdır."
Şimdi, dört okurumuzun soru veya eleştirisine yol açan, 6 Aralık tarihli, Ölü Yatırım! başlıklı habere geçelim. Tepkiye yol açan noktayla ilgili olarak, haberde iki bölüm var.
İlki, haberin birinci paragrafında:
"Musevi asıllı işadamı Daryo Levi, İstanbul'un lüks semtlerindeki villaların fiyatına eşdeğer harcama yaparak âdeta şato gibi mezarlık inşa ettirdi.
Levi kendisi ve eşi için Arnavutköy Musevi Mezarlığı'nda 1 milyon 200 bin TL harcayarak benzersiz bir mezar hazırlattı. İstanbul Musevilerinin sosyete mezarlığı olarak bilinen Akmerkez'e komşu Arnavutköy Musevi Mezarlığı'nda son günlerde ihtişamıyla görenleri hayrete düşüren bir kabir dikkat çekiyor. İşadamı Daryo Levi tarafından yaptırılan mezar, oyma işçiliğinden tutun da kullanılan malzemesine kadar 'sıra dışılığı'yla göz alıyor."
İkincisi, "Daryo Levi kimdir?" bilgi kutusu:
"1924 Beyoğlu doğumlu Daryo Levi, İsrail'in eski Ankara Büyükelçisi Gabi Levi'nin aşiretinden geliyor. Bir dönem Türkiye'nin en büyük iplik fabrikalarından Tekstiplik'in eski ortağı olan Levi, İstanbul Ticaret Odası kayıtlarına göre birçok kimya ve factoring şirketine ortak. Levi, şu an oğluna ait Deren Ambalaj'da genel koordinatör olarak gözüküyor."
Acaba, Levi'nin dini kimliğine bu denli vurgu yapmak gerekir miydi? Öyle idi ise, o zaman diğer benzer haberlerde de "Müslüman işadamı", "Ermeni terzi" "Ukraynalı hayat kadını" misali vurgular yapmak da gerekmez mi? "Musevi asıllı" ne demektir? Ayrıca, Musevilerde "aşiret" olgusu var mıdır?
Sorular bu eksende toplanıyor.
Muhabir Nazif Karaman, haberi yazarken, ismindeki farklılık dolayısıyla okurda bir zihin bulanması olmasın diye Musevi vurgusu yaptığını, gerisini yazıişlerinin takdirine bıraktığını söyledi. "Aşiret" tanımını da, Levi sülalesini anlatmak için kullandığını belirtti.
Araştırmalardan sonra, değerlendirmelerim şöyle:
* "Musevi asıllı" diye bir kavram yoktur. "Müslüman asıllı" gibi bir kavram olmadığı gibi.
* Levi'nin Musevi kimliğine özel vurgu yapmak gerekir mi? Hayır. Haberin anlattığı "pahalı mezar ısmarlama" olayının bu kimlikle ilgisi yok. Söz konusu kişi bir Hıristiyan da, Müslüman da, veya başka bir inançtan da olabilirdi. "İşadamı Daryo Levi" demek yeterli olacaktı.
* Kaldı ki, haberin diğer bazı paragraflarında"lüks mezarlığın" Arnavutköy Musevi Mezarlığı'na yaptırıldığı belirtiliyor. Habere gerekli olan bu unsur, zaten bu resmi isim üzerinden habere konu olan kişinin dinsel kimliğini de anlatmış oluyor.
* Levi'ler, Museviliğin "kök İsrailliler" denilen 12 kurucu "boy" veya "kabile"sinden biri. Bunlara "kavim" diyenler de var. "Aşiret" okurlarda farklı çağrışım yapmış olabilir. Ancak şu da önemli: Soyadının Levi olması, günümüzde ille de hısım-akrabalık anlamına gelmiyor. Okurların Gabi-Dary Levi bağını böyle okumaması gerek.