Tarihi Helsinki Zirvesi... 1975

1975'teki Helsinki Zirvesi'nde gerçekleşen "Gerald FordSüleyman Demirel görüşmesi" çok önemli.
Bu görüşmede Dışişleri Bakanı İhsan Sabri Çağlayangil de bulundu.
Ve Ford ile Demirel'in konuşmalarını "not etti."
Demirel:
Çağlayangil'in eski Türkçesi çok iyiydi... Hızlı not alıyordu.
***
Bu "tarihi görüşmenin" tutanakları şu anda Dışişleri Bakanlığı'nın arşivinde.
***
Bir ayrıntı...
Demirel "1'inci MC hükümetini" Mart 1975'te kurmuştu.
Helsinki Zirvesi Temmuz 1975' te yapıldı.
***
Sayın Başbakan:
- Ülkenizin uyguladığı ambargo Türkiye'yi büyük sıkıntıya soktu... Sizinle bu konuyu konuşmak istiyorum.
Sayın ABD Başkanı:
- Sizi dinliyorum... Yardımcı olmak isterim.
Sayın Başbakan:
- Silahlı kuvvetlerimizin ihtiyacı olan yedek parçaları vermiyorsunuz... Paramızla alacağız, satmıyorsunuz... Başkalarının satmasına da engel oluyorsunuz.
Sayın ABD Başkanı:
- Nasıl engel olabiliriz?
Sayın Başbakan:
- Alman Başbakanı Türkiye'ye geldi... Ondan, bize yardımcı olmalarını istedim... Sizi bahane etti.
Sayın ABD Başkanı:
- Böyle şey olur mu?
Sayın Başbakan:
- Alman Başbakanı bana dedi ki: Bizim savunmamızı da ABD yapıyor... Biz onlardan habersiz size yardımcı olamayız.
***
Bir ayrıntı...
Demirel Helsinki'ye gitmeden "ev ödevine iyi çalışmıştı."
Genelkurmay Başkanı ile "uzun uzun konuşmuştu."
Ve hatta... Türkiye'deki ABD üslerini (TürkAmerikan ortak tesislerini Bakanlar Kurulu kararıyla kapatmıştı.
Sadece İncirlik hariç.
***
Sayın Başbakan:
- Siz güçlü bir NATO istiyor musunuz?
Sayın ABD Başkanı:
- Elbette.
Sayın Başbakan:
- Güçlü NATO için güçlü bir Türkiye mi gerekir yoksa zayıf bir Türkiye mi?
Sayın ABD Başkanı:
- Tabii ki güçlü bir Türkiye.
Sayın Başbakan:
- Askerimizin ihtiyaçlarını karşılamayarak Türkiye'yi zaafa uğratırsanız, NATO güç kaybetmez mi?
Sayın ABD Başkanı:
- Maalesef Türkiye zayıflar... NATO da.
Sayın Başbakan:
- Öyleyse ambargoyu kaldırın.
***
Demirel "dosyasını açtı."
"Ufacık bir parça yüzünden 200 jet uçağımız uçamıyor" dedi.
Ve "parçalara dair" ayrıntı verdi.
***
Jet uçaklarında bir "arıza" olursa...
Uçak düşerse...
Pilot "bir düğmeye basıyor..."
Ve "kendini uçaktan ayırıyor."
Uçak düşüyor ama pilot "paraşütünü açarak kurtuluyor."
***
Ambargo nedeniyle "pilotu uçaktan ayıran bir alet" elimizde yok.
O nedenle savaş pilotlarımız "kendini uçaktan ayıramıyor."
Ve pilotlar "can güvenliğimiz yok" diyerek uçmak istemiyorlar.
Demirel, Genelkurmay'dan aldığı bu bilgileri "uzun uzun" anlatınca...
***
Sayın ABD Başkanı:
- İnanmıyorum... Doğru mu?
Sayın Başbakan:
- Kendi paramızla aldığımız yedek parçalar bile Baltimore limanında, ambarda duruyor... Hem göndermiyor ve hem de bizden ambar kirası alıyorsunuz.
Sayın ABD Başkanı:
- Ama bu çok ayıp bir şey.
***
Gerald Ford "size özel bir şey söyleyeceğim" dedi:
Benim, kimseye sormadan harcayacağım 50 milyon dolarlık ödeneğim var... Bunu size vermek istiyorum.
Demirel'in tepkisi:
Hayır, istemeyiz... Ben zedelenen Türk-Amerikan dostluğunun yeniden ihyasını istiyorum.
***
Sayın ABD Başkanı:
- Yarın ülkeme dönüyorum... Kongre üyeleri ile tek tek konuşacağım... Çare arayacağım... Çözeceğim.
Sayın Başbakan:
- Size güveniyoruz... Sözünüze inanıyoruz.
***
Demirel'e sorduk:
- Sonra ne oldu?
- Dediğini yaptı... Temaslarda bulundu... Ambargo hemen kalkmadı ama... Yumuşama oldu... Konuyu el altından halletti... İhtiyacımız karşılandı.