Cumhuriyet: İdeoloji mi yöntem mi?
Bazen demokrasi için de "yaşama biçimi" gibi tanımlar yapılır. Bir şeyler anlatsa da bunlar meseleyi özüyle tanımlamaya yetmeyen yaklaşımlardır. Benzeri bir durum cumhuriyet (republic) kavramı için geçerlidir. Cumhuriyeti bir ideoloji olarak görenler var, bir devrimcilik olarak nitelendirenler var, bir sistem olarak değerlendirenler var.
Bizdeki cumhuriyet tartışmalarının önemli bir bölümü bu belirsizlikten kaynaklanıyor. Körün fili tarif etmesi gibi bir yaklaşım hâkim olunca, cumhuriyet yerine göre itilip kakılan, yerine göre kutsanan, tabulaştırılıp, fetişleştirilip, dokunulmazlaştırılan bir "şeye" dönüştürülüyor.
En zor olandan başlayayım irdelemeye. Cumhuriyet elbette bir ideoloji olabilir. Ama ideoloji olan cumhuriyet değildir. Diğer bazı ideolojilere karşı savunulan "cumhuriyetçilik"tir (republicanism) ideoloji olan. Bizim için büyük ölçüde Fransız deneyiminden türemiş bir durumdur. Ama öncesi de vardır. Her şeyin başlangıcı kabul edilen Platon kendince bir cumhuriyet tanımlamıştır.
Nedeni şu: eğer düğüm noktasını halk ve onun tercihi, iradesi meydana getiriyorsa, gerçekte bu demokrasi demektir. Bir sistemde Padişah veya Kral başta olabilir. Ama o ülke gene de halk iradesiyle yönetilebilir. Buna da zaten Anayasal (Meşruti) Monarşi deniyor. Veya Rönesans döneminde Floransa bir cumhuriyetti. Herhalde oradaki cumhuriyeti bugünkü modelle karşılaştıracak halde de değiliz. Veya bir dönemin "Halk Cumhuriyeti" modeli de değil aranan.
Bütün bunlar gerçekse iş gelip gerçekten demokrasi bağlamında düğümleniyor. Eğer cumhuriyeti kuran öge temelde halk oyu/ kamuoyu ise bunun tam manasıyla tecelli ettiği yönetim demokrasidir. Cumhuriyet onun içinde bir modeldir. Doğrudur, belkemiğini bütün yöneticilerin seçilmiş olması meydana getirir. Ama gerçek bir demokrasinin ve seçimin olmadığı koşullarda da yöneticilerin seçildiğini bilmeyen yok.
Tekrarlayayım; cumhuriyet metottur, cumhuriyetçilik ideoloji. Hele bazı düşünürlerin "çoğunluk diktası" olur diye demokrasiye karşı cumhuriyeti savunduğu anımsanırsa hem cumhuriyetçiliğin tam manasıyla ne olduğu anlaşılır hem de benim söylediklerim en güçlü kanıtını bulur.
Gerisi politikadır!
Ayrıntılar için lütfen tıklayın.