Ticaret Bakanı’yla limonu ve Hal Yasası’nı konuştuk

İki gündür tarladan 1.5 TL'ye çıkıp tezgâhta 50-100 TL'den satılan limon örneği üzerine yazıyorum. Şu sorulara cevaplar arıyorum:
Tarlalarda çürümeye terk edilen ürünler nasıl oluyor da tezgâhta ateş pahasına satılıyor? Nerede hata yapıyoruz? Sorunun hangi noktasını gözden kaçırıyoruz? Herkesin çözüm olarak dile getirdiği Hal Yasası yetersiz mi?

Tarım Bakanlığı özetle, "Biz üretimden ve üreticiden sorumluyuz. Sonrasındaki ticari süreç Ticaret Bakanlığı'nın alanı. Şu son dönemdeki fiyat artışının limon olmamasıyla ilgili hiçbir yönü yok. Hal Yasası konusu Ticaret Bakanlığı'nda" diyor.
Dün de gözlerin çevrildiği Ticaret Bakanı Ömer Bolat'la telefonda görüştük. Bakan 1961'de çıkarılan Hal Yasası'nın 2012'de daha kapsamlı hâle getirildiğini ve o günden beri pek çok kez de değişiklik yapıldığını anlattı. Son olarak 29 Mayıs'ta kapsamlı düzenlemeler yapılmış. Sayın Bakan'ın diğer sorularımıza verdiği cevaplar şunlar:

***

TARLADAN 1'E ÇIKAN, TEZGÂHTA NASIL 10'A SATILIYOR?
"Bu fahiş fiyattır" diyen Bakan Bolat, maliyetlere dair şöyle bir hesap yapıyor:
"Elektrik ve doğalgaz, Avrupa'nın en düşüğü. Sadece bu yıl 600 milyarı enerji sübvansiyonlarına ayırdık. 21 aydır elektriğe zam yok. Ancak 21 ayda gelirler arttı. Bunu hatırlatalım. Yaş sebze-meyve, çiftçiden hale ve markete ulaşana kadar yüzde 20-25 civarında fire veriyor. İkinci gider nakliye. 6-7 lira taşımacılığa gidiyor. Halde kabzımalın yüzde 8 komisyonu var. Yüzde 1-2 de belediyenin rüsum vergisini ekleyin. Maliyetler bunlardır.
Burada gözden kaçan bir konu hallerin, belediyelerin sorumluluğunda olması. Örneğin bugüne kadar pazar tezgâhları bile belediyelerde ilişki bulan komisyonculara kiralanıyordu. Onlar da pazarcılara kiraya veriyorlardı. E tabii bu tezgâh kirası da maliyetlere ekleniyordu. Yeni çıkardığımız bir düzenlemeyle bu işi ortadan kaldırdık. Tezgâhlar sadece pazarcılara kiralanacak."

***

PEKİ, LİMON NASIL ZAM ŞAMPİYONU OLDU?
"Öncelikle bu sene o kadar bol bir üretim oldu ki, 2022'de 4.3 milyon ton narenciye üretimimiz 7.2 milyon tona çıktı. Biz de çiftçimizin elindeki fazla narenciyeyi askerlerimiz ve kredi yurtlar kurumundaki öğrencilerimiz için bol bol aldık.
Ürün o kadar çok ki, çiftçi toplayacak adam bulamıyor. Ciddi bir elemansızlık problemi var. Bu açık yabancı işçilerle de kapatılamıyor. Örneğin bugün 25 bin Afgan çoban gitse tarım, hayvancılık kalmaz. Limon 1 ile 3 TL arasında satılıyor diye ağaçta çürüdü. Toplananlar da Nevşehir ve Mersin'deki depolara alındı. Normalde 4 milyon ton alırlar, bu sene depolara 1 milyon ton limon gelmiş. Limonun Nişantaşı'nda markette 100 TL, Güngören'de 50 TL olmasının sebebi bu. Yeni hasat ağustosun başında. Hasada az zaman kaldığı için depocularda az limon var. Onlar da ucuza aldıkları ürünü zamlı satıyor. Denetimlerimiz bunları ürküttü. Baskınlarda Hal Kayıt Sistemi'nde olmayan tonlarca limon ele geçirildi. Ağustosta limon fiyatı normale döner."

***

MANİPÜLATÖRLERİN ÜZERİNE YETERİNCE GİDİLMİYOR MU?
"Bugüne kadar milyarlarca lira ceza kestik. 29 Mayıs'ta da kapsamlı düzenleme yapıldı. Stokçuluğun cezası 10 katına çıkartıldı. Artık işletmelere 10 milyona kadar ceza verilebiliyor. Üreticiye yapılan ödemelerin vadesini ciddi oranda kısalttık. Denetim kadromuza 1300 kişi daha ekledik. Ancak yerel yönetimlerin fahiş fiyatla mücadeleye ellerindeki zabıta gücüyle etkin bir şekilde katılmadıklarını görüyoruz."

***

FİYATLAMA DENGESİZLİĞİNİN SEBEBİ NE?
"15-16 yıllık tek faizli enflasyondan sonra pandemi dengeleri bozdu. Tüm dünyada olduğu gibi stok ve karaborsacılık eğilimini körükledi. Bu dönemde katlı para kazanmaya alışan aktörler piyasada fiyatlama davranış bozukluğuna sebep oldular. Temel sorun tamahkârlık sorunu. Hatırlayın, bayramda domates 20 TL'ydi. Bayram tatili için 28 milyon insan yola döküldü. Satıcılar, hale bir hafta mal gelmeyeceğini düşündüler ve domatesin fiyatını iki katına çıkardılar. Sonra eski fiyata indi. 'Enflasyon yüzde 75 mi, ben de her ay yüzde 6-7 zam yaparım' diyerek önden zam yapıyorlar. Eylüle kadar 20 puandan fazla bir baz etkisi ortadan kalkacak. Ekimde enflasyon yüzde 40'lara düşecek. Bahaneleri kalmayacak, piyasa hareketleri normalleşecek."

***

SEBZE-MEYVE TIR'LARINA KÖPRÜ VE OTOYOLDA İNDİRİM
Muhataplarıyla konuştukça sorunun tek bir bakanlığın başa çıkamayacağı kadar komplike olduğunu anlıyorum. Konu yalnızca Ticaret Bakanlığı'nı değil, Tarım, Hazine ve Maliye, İçişleri, Adalet, hatta Ulaştırma Bakanlığı'nı da ilgilendiriyor.


Örneğin, stokçulukta para cezası yerine hapis cezası gündeme gelemez mi? Ya da İstanbul'a giriş yapan sebze-meyve TIR'larına köprü ve otoyol hizmetlerinde indirim uygulanamaz mı?
Anlaşılan o ki tüm bu bakanlıklar arasında bir koordinasyon kurulu oluşturulması şart.
Yarın da illere lisanslı hava depoları yapılması gibi çözüme dair önerilerle devam edeceğiz.