Çinliler yapay zeka ile piyasaları sarstı

Bu hafta Amerikan piyasaları, Çinli teknoloji şirketi DeepSeek'in kullanıma açtığı yeni yapay zeka (YZ) uygulaması ile sarsıldı. DeepSeek'in uygulaması, OpenAI'ın ChatGPT'si gibi YZ temelli bir büyük dil modeli. DeepSeek'in Amerikalı rakiplerine kıyasla çok daha düşük bütçelerle ürettiği ve en az onlar kadar performans veren bu YZ uygulaması, borsalarda şok etkisi yarattı. ABD'de teknoloji şirketlerinin işlem gördüğü Nasdaq yaklaşık 1 trilyon dolarlık kayıp yaşadı. Çin'in YZ'de ABD'ye rakip olacağı beklense de piyasalar bunun bu denli hızlı gerçekleşebileceğini tahmin edemediler.

DeepSeek'in rakiplerinden nasıl farklılaştığını kısaca anlatmaya çalışayım: Büyük dil modelleri, geliştirilme sürecinde 'ön eğitim' ve 'eğitim sonrası' olmak üzere iki temel aşamadan geçer. Teknoloji şirketleri, modellerini daha iyi hale getirmek amacıyla yapay zekanın ürettiği yanıtları analiz etmek için insan değerlendiricilerden yararlanır. Bu yönteme 'insan geri bildiriminden pekiştirmeli öğrenme' denir. Bu adım zaman alıcı ve maliyetlidir. ChatGPT gibi örneklerden farklı olarak DeepSeek, insan değerlendiriciler kullanmak yerine YZ'nin verdiği cevapları otomatik olarak değerlendirecek bir sistem geliştirmiş. Böylece zamanı ve maliyetleri aşağıya çekmeyi başarmış.
Kendi YZ sisteminin eğitimi OpenAI şirketine yaklaşık 600 milyon dolara mal olmuş. Yapay Zeka Endeksi Raporu'nda yer alan verilere göre, Gemini Ultra'nın eğitimi için Google 2023'te 194.1 milyar dolar harcamış. Çinli DeepSeek ise kendi modelini 5.6 milyon dolarlık bir yatırımla gerçekleştirdiğini duyurdu.
Eskiden ucuza ürettiği oyuncaklarla bilinen Çin, artık düşük maliyetlerle YZ uygulamaları geliştirebilen bir ülkeye dönüştü.

ABD KISITLAMALARDA GEÇ KALDI
DeepSeek'ten önce çıkan YZ modellerinin sunduğu bilgi altyapısı, Çinlilerin daha hızlı ve az maliyetli biçimde mesafe kat etmelerini sağladı. OpenAI, Çinli rakibi DeepSeek'in kendi sistemini eğitmek için ABD'li şirketin tescilli modellerini kullandığına dair kanıtlar bulduğunu açıkladı. Çok da şaşırtıcı bir durum değil. Ne kadar korumaya çalışsanız da bilgi, kolay yayılabilen bir şeydir. Çinliler de bilgiyi bir şekilde elde etme ve kullanma noktasında oldukça mahirler.
ABD, Çin'in YZ'deki gelişimini yavaşlatmak için Amerikalı şirketlerin Çinlilere teknoloji ihraç etmelerine kısıtlamalar getirmişti. Fakat Çinlilerin, en azından şu ana kadar, bir şekilde bu kısıtlamaların da üstesinden geldiği anlaşılıyor. DeepSeek, kısıtlamalar gelmeden önce Nvidia'nın ürettiği grafik işleme birimlerinden binlercesini stoklamış ve bu süreçte kullanmış. Bu da ABD'nin teknoloji transferi kısıtlamalarında biraz geç kaldığını gösteriyor.
ABD, halihazırda YZ'ye yapılan toplam yatırımlar ve sektörü küresel çapta elinde tutan şirket sayısı anlamında Çin'in önünde. Fakat Çinliler, YZ alanındaki patentlerde çok hızlı gelişim kaydediyorlar. 2010-2022 yılları arasında YZ alanında alınan toplam patentlerin yüzde 61.1'i Çinlilere ait. ABD'nin payı ise yüzde 20.9. Bu yıllarda kişi başına düşen YZ patent sayısı Çin'de yüzde 3.506 oranında artarken, ABD için artış oranı yüzde 1.299 olarak gerçekleşmiş.

YAPAY ZEKANIN 'SPUTNİK ANI'
DeepSeek'in şaşırtıcı gelişimini, YZ'nin 'Sputnik anı' olarak nitelendirenler var. Sovyetler Birliği 1957'de Sputnik'i uzaya fırlattığında da ABD benzer bir şok yaşamıştı. Tarihe 'Sputnik anı' olarak geçen bu olay, ABD'yi uzay yarışında öne geçmek için tüm kaynaklarını seferber etmeye motive etmişti. DeepSeek'in bu hafta piyasaları derinden sarsan hamlesinin ABD için yeni bir 'Sputnik anı' olup olmadığını zaman gösterecek. Fakat şu ana kadar YZ alanında yaşanan gelişmelerden bazı çıkarımlar yapmak mümkün:
YZ'nin gelişimi tahmin edilenden de hızlı ilerleyecek gibi görünüyor.
Kendi teknolojilerinizi patent ve ihracat kısıtlamaları ile ne kadar korumaya çalışsanız da bilgi, doğası gereği dışlanamaz bir maldır. Bir şirketin ürettiği teknoloji, bir bilgi olarak diğerleri tarafından kullanılarak onların gelişimine katkı sağlar.
ABD'nin Çin'i yavaşlatması kolay değildir, fakat Çin'in politika hatalarıyla kendi kendini yavaşlatması daha olasıdır.
YZ gelişiminde bir değerlendirici olarak dahi insan faktörünün etkisinin azalması oldukça düşündürücü. Bu durum, teknolojinin geliştirilirken neden hassas olunması gerektiğini bir kez daha hatırlatıyor.