Sezgisi olmayanın idraki de olmaz

İdrak diyorduk araya 8 Mart girdi, 'Dişi bir medeniyetti' girdi. Asıl meseleyi, kadınlık durumunun ehemmiyetini idrak ettik ama idrak bahsinin ikinci bölümünü yazamadık.
İdrak bir yalansa, insan buna uygun değilse, kaderimiz idraksizlik midir nedir, oraya gelelim.
Sadreddin Konevi 'den bahsediyorduk. Mevlâna'nın kankasından. Kendisi Kant'ı, Spinoza'yı filan sallayacak bir düşünür, bir filozoftur onu da buraya ekleyelim. Batı düşüncesine iltifat ettiğimiz gibi kendi medeniyetimize, giderek doğu medeniyetinin bilgelerine bir selam çakalım. Konfüçyüs de duysun bizi, Buda da...

***

Konevi idrak üstüne, bu mühim bilgi teorisi üstüne tartışılmaz bir otorite. Ki bilinir, Batı'nın şanlı filozofları aynı konuda kalem oynatmışlardır. Ama şakayla karışık söylersek birkaç yüzyıl geç kalmışlardır.
Duyu ve akıl idrakinin sınırlı oluğu ve hatta idraklerdeki yanılmalar Konevi'nin dikkatinden kaçmaz. Eşyanın dış biçimlerinde bile, en küçük parçacıklarla (atomlar) en büyük (astronomik) hâllerini bir aracı olmadan (mikroskopteleskop) idrak edemeyiz.
Yanılmanın aslı, tecrübe ve akıl yürütmelerle giderilebilir. Zaten normal idrak tarzları bir yanılmadır. Kısaca her idrak bir yanılmalıdır...
Nitekim 17. yüzyılın ünlü filozofu Descartes da aynı fikirdedir. "Ben insanlar görüyorum, sokaktan insanlar geçiyor. Ben onların gerçek insanlar olduklarına hükmediyorum. Böylece gözlerimin gördüğünü sandığım şeyleri, ruhuma yerleşmiş olan yegâne hüküm verme gücüyle anlıyorum..."
Konevi tıpkı üstadı İbn Arabi gibi, bir takım bilgi araç ve aşamalarından bahseder. Bunlar sırasıyla:
Müşahede, mükâşefe ve tecellidir.
Müşahede: Derin gözlem.
Mükâşefe: Akıl ve duygular yoluyla erişilmesi mümkün olmayan maddi, manevi ve ilahi bilgileri kalp gözüyle keşfetmek, nesnelerin cevherlerini, özünü soyutlamaktır. Böylece soyut hakikatleri yakalamak, yani ortaya çıkarmaktır.
Tecelli: Arapça 'Cilâ' kökünden gelir. Parlamak, parıldamak demektir. Öyle bir an gelir ki, nesnelerin hakikatleri insan ruhunda parıldar...
Bu duruma ulaşmak için bir çeşit sezgi lâzımdır, ki bu ancak Tanrı tarafından kendisine yakın olan kullarına bahşettiği 'İlahi Feyz'dir. Bu feyz olmadan ehli keşif olmak, hakikatlerin kâşifi olmak mümkün değildir.
İnsan bu mertebeye ulaşınca cevherleri, özleri örten perdelerin zihin yoluyla tam bir soyutlamasına ulaşabilir. Bundan sonra artık tecelli kendiliğinden vaki olur ve nesnelerin soyut hakikatleri insanın ruh aynasında parlar...

***

Konevi, 500 yıl sonra sezgici filozofların yakınlaşacağı gerçeğini 1400 yılında tırak diye, tam burada söylemiş ve insanın bilgilenme macerasına bir âlimin, uzaklardan görünecek mührünü vurmuştur.
Tabii ki o akıl ve duyu idrakinde yükselen insanlardan bahsetmiştir. Bahsettiği varlık, reklam spotlarında ve trol ifadelerde yuvarlanıp giden postmodern varlık değildir.
Diyelim, geçelim...

***

Arızadayız
Bu köşenin dikkatli okuyucularının gözünden kaçmaz, bir süredir köşeyi "Arka Sokak" üst başlığıyla sürdürüyoruz.
Ama biliyorsunuz yedi yıldır tam bu noktada 'Arızadayız' nidasının altında yazılar yazdım. Ne yalan söyleyeyim, özgür oldum, hür oldum, klavyeme kendi bildiğimce vurdum...
O serbestliktendir, ondandır, burada yazdığım yazıların bazıları Her İnsan Bir Âyet adında kitap oldu ve bir 'deneme' kitabı olmasına rağmen okuyucudan iltifat gördü.
Esas mevzuya geri dönersek köşemizin adı, ki ondan önce minik internet sitemizin adıydı, "ARIZADAYIZ-Fakat muhabbetimiz iyidir" artık kendi başına yol alan iki aylık bir "Kültür sanat edebiyat ve güzel şeyler" dergisi.
Serbest nefesli, hür karakterli, mütevazı insanların dergisidir bu. Beyin takımı kadınlardan oluşuyor. Dergiyi yüksek açılı şahane hanımefendilerin kotardığını söylemekten gurur duyarım.
Bu dergi inşallah kültür atmosferimize seviyeli kelimeler, güzel kokular, hafif tebessümler katar...