Dozimetre Ne Ölçer? Dozimetre Nedir, Ne İşe Yarar?

Dozimetreler, kişilerin, ortamın ya da cisimlerin maruz kaldığı radyasyon miktarını ölçmeye yarayan aletlerdir. Kelime köküne bakıldığında dozimetre, "doz ölçer" anlamına gelmektedir. Radyasyonlu ortamlarda kullanımı kritik olan dozimetreler kullanılarak ortamdaki radyasyon miktarı ölçülür ve böylece eğer fazla radyasyona maruz kalınıyor ise buna bir önlem almak mümkün olur. Radyasyon, elektromanyetik dalgalar halinde bulunan enerjinin yayılması ya da aktarılmasına verilen addır. Bu tür elektromanyetik enerjinin akışta olduğu ortamlarda bulunan kişiler, ortamdaki bu akışı fark etmezler. Radyasyon bizim doğrudan hissedebileceğimiz bir şey olmadığı için, ortamdaki radyasyonu ölçmek için dozimetreler kullanılır.

Dozimetre kullanımı

Dozimetreler, radyasyonlu ortamlarda çalışan kişilerin maruz kaldıkları radyasyon miktarını ölçmek için yoğun olarak kullanılır. Tıbbî görüntüleme laboratuvarları gibi alanlarda çalışanlar için dozimetre kullanımı önemlidir. Dozimetreler, çalışma kıyafetinin üst cebine, yakasına ya da kemerine bir klips ile bağlanır. Kullanım sırasında dozimetrenin önüne kalem, isimlik ve benzeri herhangi bir cismin gelmemesine özen gösterilmelidir. Böylece alet sağlıklı bir ölçüm yapabilir.

Dozimetre kullanım alanları

• Nükleer afet durumlarında koruyucu önlemler almak için yapılan ölçümler
• Sivil koruma
• Radyoekoloji
• Üretim tesisleri
• Sağlık kuruluşları
• Eğitim kurumları
• Yayıncılıkla ilgili kuruluşlar

Tüm bu farklı sektör ve çalışma alanlarında, dozimetreler kullanılarak insanların maruz kaldıkları radyasyon miktarı ölçülür ve gerekirse onları korumaya yönelik önlemler alınabilir.

Dozimetre çalışma prensibi

Elektromanyetikte alfa parçacıkları dış ışınlama ile radyasyona maruz kalındığında deri tarafından doğal bir şekilde zırhlanır. Bu nedenle dozimetreler, x ışını, gama, beta ve nötron ışınımlarının doz ölçümlerini yapmak üzere kullanılır. Radyasyonun özelliklerine göre farklı maddelerde neden olduğu renklenme, ağartma, iyonlaştırma ve enerji soğurması gibi etkilerden yararlanılarak ölçümler yapılır.

Dozimetre çeşitleri

1.Doğrudan okunabilen dozimetreler

• Cep dozimetreleri: X ışını ya da gama ışınına maruz kaldığında anlık olarak doz bilgisi veren dozimetrelerdir.
• Direkt okunabilen cep dozimetreleri: Bu dozimetreler ise, kalem şeklinde üretilirer. Bu dozimetreler, radyasyona derhal tepki verebilirler. Ancak sınırlı doz ölçüm aralığına sahiptir, kayıt oluşturmazlar ve darbelerden kolay etkilenirler.
• Dijital elektronik cep dozimetreleri: Doz ve doz hızı gibi bilgileri kaydetme kapasitesi bulunan, dijital ve taşınabilir dozimetrelerdir. Bunların bazılarında sesli alarm sistemi de bulunur ve devre radyasyona maruz kaldığında sesli olarak uyarı verirler.

2.İşlemden geçirilerek okunabilen (pasif) dozimetreler

• Film dozimetreler: Gama, x ışını, beta ve nötron ışınlarının parçacıklarının tamamının dozimetrik ölçümünde kullanılabilen türden dozimetrelerdir. Bu tür dozimetrelerde dedektör olarak kullanılan materyal, radyasyona duyarlı ve ince bir film tabakasıdır. Bu film, asetat bir taban ile bu tabanın her iki yüzünü de kaplayan jelatin bir malzemeden oluşur. Işık, nem ve diğer kimyasal buharları geçirmeyen bir zarf içinde yer alır. Her iki tarafında bulunan jelatin kaplama malzemesi, gümüş-brom kristalleri içerir. Bu kristaller radyasyon oluştuğunda tepkimeye girer ve böylece radyasyon algılanmış olur.
• Termolüminesans dozimetreler (TLD): TLD dozimetreler, katı halde kristallerden oluşur. İyonlaştırıcı radyasyon kristalle etkieşime girer ve kristal ısıtılır. Kristalde bulunan elektronlar iyonlaştırıcı radyasyon enerjisine eşdeğer bir enerjide görünür ve ışık fotonu yayar. İşte ısı enerjisi kullanılarak tetiklenen bu olaya, termolüminesans denir. Bu şekilde çalışan dozimetreler, film dozimetrelere kıyasla daha kolay ölçüm yapmaya yarar. Ayrıca bu tür dozimetreler, tekrar tekrar kullanılabilen dozimetrelerdir.
• Optik uyarlamalı lüninesans dozimetreler: Bu dozimetreler, TLD dozimetreler ile benzer yönleri bulunan dozimetrelerdir. Yalnızca radyasyon bilgisini alırken ısı yerine ışık kullanan bir mekanizmaya sahiptir.

Dozimetre kullanımının önemi

Dozimetreler, özellikle elektromanyetik radyasyon bakımından yoğun ortamlarda çalışan kişilerin sağlığı açısından önemli aletlerdir. Sağlık sektöründe ya da yayıncılık alanında yoğun radyasyon içeren ortamlarda dozimetre kullanımı, insanların sağlığına aşırı zarara verebilecek düzeyde bir radyasyon oluşması halinde o insanların sağlığı için tedbir almaya imkân sağlar.