Giriş Tarihi: 6.01.2023 09:59

Şah İsmail (Hatâî) Kimdir? Şah Hatayi Sözleri, Şiirleri, Hayatı, Eserleri ve Edebi Kişiliği

Safevi Devleti'nin kurucusu Şah İsmail kimdir sorusuna yanıt arayanlar olabilir. Siyasi bir kimliğin yanı sıra sanatçı da olan Şah Hatayi eserleri neler olduğu araştırılır. Şah İsmail Safevi sözleri ve eserleri, "Hatai" mahlasını taşır. Öğrenciler ve edebiyat meraklıları, Şah İsmail kaçıncı yüzyıl şairi diye sorar. Devlet yönetimine ek olarak şairlik yapan Şah Hatayi şiirleri neler? Peki Şah Hatai nefesleri ve deyişleri hangileri?

Şah İsmail Hatâî Kimdir? Şah Hatayi Sözleri, Şiirleri, Hayatı, Eserleri ve Edebi Kişiliği

Şah İsmail kimdir diyenler için o, 1487 yılında doğmuş bir devlet adamıdır. Şah Hatayi eserleri ile de adını tarihe yazdırmış bir isimdir. Şah İsmail Safevi sözleri ve eserleri, Şiîlik anlayışını benimseyen edebi ürünlerdir. Şah İsmail kaçıncı yüzyıl şairi diye soranların, onun 15. ve 16. yüzyıllarda yaşadığını öğrenmelidir. Şah Hatayi şiirleri ile İran edebiyatının en önemli isimlerinden biri olmuştur. Şah Hatai nefesleri ve deyişleri nelerdir?

Şah İsmail Kimdir?

Şah İsmail, 17 Temmuz 1487 yılında İran'ın Erdebil şehrinde dünyaya gelmiş olan Safevi Devleti'nin kurucusudur. 24 Mayıs 1524 yılında İran'a bağlı Tebriz'de vefat eden Şah İsmail'in mezarı ve türbesi ise Erdebil'dedir. Arap, Türk ve Kürt kökenli olduğu söylenen bir şeyhin oğludur. Safevi tarikatına mensup ve Sufî şeyhi olan babası ise Şeyh Haydar'dır.

Hayatı boyunca, Osmanlı Devleti ile birtakım çekişmeler ve mücadeleler yaşamış olan Şah İsmail, Çaldıran Savaşı'nda Yavuz Sultan Selim tarafından yenilgiye uğratılmıştır. Böylece, Şiîliğin Anadolu topraklarında yayılmasına müsaade edilmemiştir. Savaşın temel nedeni, iki devlet arasındaki mezhep çatışmasıdır.

Osmanlı'nın varlığına rağmen, Şah İsmail'in kurmuş olduğu Safevi Devleti, o dönemdeki en güçlü devletlerden biri olmayı başarmıştır. Irak, Afganistan, Kuveyt, Türkiye, Özbekistan, Türkmenistan, Suriye, Azerbaycan, Ermenistan, Gürcistan ve Kuzey Kafkasya topraklarını ele geçirmiştir. Fethetmekle kalmayarak Fars kültürünün bu coğrafyaya yayılmasına vesile olmuştur. Safevi Devleti'nin en parlak dönemi lideri olan Şah İsmail, Şiîliğin bir kolu olam İsnâaşeriyye mezhebini benimsemiş ve resmi din olarak ilan etmiştir. Bu yönüyle, komşu devletler ile arasına din ve kültür anlamında bir sınır çizmiştir. Fars ve Şiî kültürünün yayılması için çabalayan Şah İsmail, Farsça'nın sadece bürokraside kullanılmasını sağlamıştır. Devlet ve ordu işlerinde ise Azerice'nin tercih edilmesine karar kılmıştır.

Şah İsmail'in Eserleri Nelerdir?

Şah İsmail, güçlü bir devlet adamı olmasına ek olarak sanatçı kişiliği ile adından söz ettirmeyi başarmıştır. Çocukluk yıllarından itibaren edebiyata ilgi duymuş ve şiirler kaleme almıştır. Aruz ve hece ölçüsü kullandığı eserlerinde, Hatai mahlasını kullanmıştır. Farsça'ya ek olarak Azerbaycan Türkçe'si ile de şiirler yazmıştır. Azeri edebiyatındaki ilk mesnevi, Şah İsmail tarafından yazılan "Dehname"dir. Onun şiirleri, diğer tekke edebiyatı şairlerine ilham olmuştur. Aşağıda onun yazmış olduğu eserler ve bazı şiirleri verilmiştir.

Hatayî Divanı

Dehname

Nasihatname

Girme Yola Sen

Arif isen bir gün seni seslerler

Bülbül deyü gülistanda beslerler

Bir gün seni rehberinden isterler

Kimin izni ile girdin yola sen

Özün eğri ise yola zararsın

Derdini yetişmiş dermân ararsın

Maslâhatın nedir şârı sorarsın

Sarraf olmayınca girme şâra sen

Kapudan çıkınca köşe gözetme

İçin karartıp da dışın düzeltme

Şah Hatâyî ötesini uzatma

Mü'min isen bir ikrârda dura sen

Bugün Matem Günü Geldi

Bugün mâtem günü geldi

h Hüseyn ü vâh Hüseyin

Senin derdin bağrım deldi

h Hüseyn ü vâh Hüseyin

Kerbelâ'nın önü yazı

Yüreğimden çıkmaz sızı

Yezîdler mi kırdı sizi

h Hüseyn ü vâh Hüseyin

Bizimle gelenler gelsün

Serini meydanda koysun

Hüseyn ile şehid olsun

h Hüseyn ü vâh Hüseyin

Kerbelâ'nın yazıları

Şehid düştü gâzîleri

Fatma ana kuzuları

h Hüseyn ü vâh Hüseyin

Esti deli poyraz esti

Kâfir Mervân bizi bastı

Hüseyn'in başını kesti

h Hüseyn ü vâh Hüseyin