Bazen gerçek anlamıyla bazen mecazlarla toplumu doğru yola sevk eden öğüt verici sözler nesilden nesile aktarılarak günümüze dek ulaşmıştır. Günlük hayatımıza yerleşen ve sosyolojik çıkarımlarla gelecek nesillere ayna tutan atasözü örnekleri; büyüklerimizin deneyimlerini, kültür ve düşünce yapısını temel alarak şekillenmiştir. İşte en çok kullanılan, uzun ve kısa, A'dan Z'ye Türkçe atasözleri ve anlamları…
Türkçede birçok farklı atasözü vardır. Bu atasözlerinin söyleyeni belli değildir. Bu nedenle de anonim olarak bilinir. Hemen herkesin zaman zaman kullandığı atasözleri bazen en karmaşık durumları birkaç kelime ile anlatabilme sanatıdır da denilebilir. Bu bakımdan atasözlerinin insanlar için son derece önemli anlamları olduğunu söylemek mümkündür. Nesilden nesle aktarılan bu sözler yüzyıllar öncesinden bu yana devamı süregelmektedir. Halk Edebiyatının da önemli birer parçası olan atasözleri kişilerin günlük kullandığı dilde önemli bir yere sahiptir. Her davranış ve durum için bu sözlerin varlığından bahsetmek mümkündür. En güzel Türkçe atasözleri arasında bildiğiniz ve bilmediğiniz birçok sözü bulabilirsiniz.
Atasözü: Ev alma, komşu al.
Anlamı: Ev alacak insan için evin nasıl olduğundan çok komşularının nasıl olduğu önemlidir.
Atasözü: İyi olacak hastanın doktor ayağına gelir.
Anlamı: İyi bir şey yapmayı hedeflemiş birinin önüne onu yapabilmesi için güzel yollar açılır.
Atasözü: Güneş balçıkla sıvanmaz.
Anlamı: Herkesin bildiği bir gerçeği yalanlarla değiştirmek mümkün değildir.
Atasözü: Sona kalan dona kalır
Anlamı: Bir işi zamanında yapmayan ve erteleyen kişi, o işten verim alamaz ve istediğini elde edemez.
Atasözü: İki karpuz bir koltuğa sığmaz.
Anlamı: İnsan iki önemli işi aynı anda yapamaz.
Abdala "kar yağıyor" demişler, "titremeye hazırım" demiş.
Bu atasözü hayatın her türlü sıkıntısını çeken insanları daha fazla sıkıntının korkutmayacağı anlamını taşır. Çünkü bu kişiler zaten zorluk ve sıkıntı içerisinde yaşamaya alışık kişilerdir.
Abanın kadri yağmurda bilinir.
Her şeyin hayatta sahip olduğu bir değer vardır ve bu değerde ancak ona ihtiyaç duyulduğunda ortaya çıkar. Gerçek anlamda bu şeye ihtiyaç duyduğunuzda değerini de daha kolay anlayabilirsiniz.
Acele bir ağaçtır, meyvesi pişmanlık.
En çok kullanılan atasözlerinden birisi olan bu atasözü kişilerin acele bir şekilde giriştiği işlerden bahseder. Kişiyi pişmanlık içerisine iten durumları ifade eder.
Acele ile menzil alınmaz.
Bu atasözü ise telaşlı bir şekilde sorunların çözülemeyeceğidir. Yani kişiler bir başarı kazanmak istediklerinde sakin bir şekilde hareket etmek zorundadırlar.
Acele işe şeytan karışır.
Bu söz en çok kullanılanlar arasında yer alır. Düşünmeden ve taşınmadan iş yapan kişilerin tüm işlerinin ayaklarına dolandığından bahseder.
Acemi katır kapı önünde yük indirir.
Bir işin yabancısı olan, bir işe alışmamış, beceriksiz ya da anlayışsız kişi, kendisinden beklenen işi eksik yapar ve istenildiği gibi yerine getiremez; daha başlangıç anında veya en önemli yerinde işi bırakıverir.
Acıkan doymam (sanır), susayan kanmam sanır.
Uzun süre bir şeyin yokluğunu çekip ona ihtiyaç duyan kimse, o şeyden ne kadar çok elde ederse etsin tatmin olmaz; kendisine yetmeyeceği duygusu içinde bulunur.
Aç elini kora sokar.
Aç ve yoksul insan, zorunlu ihtiyaçlarını gidermek için canı pahasına bile olsa her türlü tehlikeye atılmaktan çekinmez.
Alet işler, el övünür.
İnsan ne iş yaparsa yapsın, ne kadar usta olursa olsun, o iş için gerekli araç-gereç olmadan başarı elde edemez.
Arı bal alacak çiçeği bilir.
Bazı kimseler, açıkgöz insanlar ve işinin uzmanı olanlar, çıkar sağlayabilecekleri, kazanç elde edecekleri yerleri gayet iyi bilirler.
Arık öküze bıçak çalınmaz.
Güçsüz, zayıf, kendisini zor ayakta tutan kimselerden yararlanmaya çalışmak, onlara eziyet edip çile çektirmek doğru değildir; bu yiğitliğin ve insanlığın şaşına yakışmaz.
Bir deli kuyuya bir taş atmış, kırk akıllı çıkaramamış.
Bu atasözü çok aklı başında olmayan kişilerin söylediği bir söz ya da yaptıkları iş nedeniyle aklı başındaki kişilerin işin içinden çıkamama durumunu anlatır.
Bir elin nesi var iki elin sesi var.
Bu atasözü daha çok kişilerin yardımlaşarak iş yapmasını anlatır. Bir kişi az iş üretirken iki ya da daha fazla kişi bir arada çok daha fazla iş üretir anlamını taşır.
Bir evde düzen olunca düzenbaz olmaz.
Bir evde dirlik ve düzen olduğunda kişilerin düzenli bir yaşam süreceğini anlatır. Yani bir evin içerisindeki düzenin ve bağlılığın ne kadar önemli olduğunu vurgular.
Cahile söz anlatmak, deveye hendek atlatmaktan zordur.
Cahil kişilerle konuşmanın ve onlara laf anlatmanın ne kadar zor olduğunu anlatan bir atasözüdür. Bu nedenle ne amaçla söz söylendiğini karşı tarafa anlatmanın güçlüğünden bahseder.
Cambaz ipte, balık dipte gerek.
Her varlığın bir yaşam becerisi vardır. Kişilerin ve diğer tüm canlıların kendi yaşam fıtratlarına uygun hareket etmesi gerekir. Dolayısıyla kişilerin elde ettikleri niteliklerin de gerektirmiş olduğu beceri ve uzmanlık sahası da herkes için farklıdır.
Can boğazdan gelir.
Bu atasözü insanların beslenmesi gerektiğini anlatır. Beden için gerekli olan besinleri almadığınızda hareketten düşebileceğiniz şeklinde yorumlanır.
Dağ Başı Dumansız Olmaz
Toplumda çok yüksek mevkilere gelen kişilerin sorumlulukları ve başlarına açılan işlerin fazla olacağı anlamına gelir.
Doğru Söyleyeni Dokuz Köyden Kovarlar
Doğru söylemek her zaman fayda getirmez. Çünkü gerçekler bazı çevreleri rahatsız edebilir. Kişi doğru sözleri ile bulunduğu ortamlardan dışlanabilir.
Düşmez Kalkmaz bir Allah.
Hayatta her şeyin bir karşılığı mutlaka vardır. Her şey değişir ancak her durum mutlaka karşılığını bulur. Haksızlık karşısında haksızlık yapanların mutlaka cezalandırılacağını vurgular.
Esirgenen göze çöp batar.
Bu atasözü genel olarak titizlikle korunan şeylerin çok daha kolay bir şekilde zarar göreceği anlamına gelir. Bunu önlemek de insanların elinde değildir.
Eski dost düşman olmaz, yenisinden vefa gelmez.
Temeli çok sağlam olan dostluklar ne fırtınalar yaşarsa yaşasın bozulmaz. Ancak yeni dostluklardan da en zor günlerde çok fazla fayda gelmez.
Etle tırnak arasına girilmez.
Orta çıkan tüm aile anlaşmazlıklarda bir taraf tutulmaması gerektiğini anlatır. Çünkü aile bağları her zaman yakındır ve kopması çok zordur. Bu nedenle de küsüp darılsalar da bir gün mutlaka barışırlar.
Fakirlik ayıp değil, tembellik ayıp.
İnsanların maddi anlamda durumlarının kötü olması kötü bir durum değil. Bu bakımdan yoksul olması ayıp olmasa da bu durumda hiçbir şey yapmaması kişinin ayıpları arasında yer alır.
Faydasız baş mezara yaraşır.
İnsanlar eğer yaşıyorlarsa mutlaka bir işe yaramak durumundadırlar. Bu durumda kişilerin ne etraflarına bir faydaları olur ne de karları olursa bu kişilerin yaşamlarının da bir amacı olmaz. Yük insanların ölmesi ile yaşaması arasında bir fark yoktur.
Fırsat her vakit ele geçmez.
Fırsat her zaman insanların karşısına çıkan bir durum değildir. Aksine kişilerin ele geçirilen imkan ve durumlarına en iyi şekilde değerlendirmeleri gerekir. Umulmadık bir anda karşınıza bir fırsat çıktığında en iyi şekilde değerlendirmeniz gerekiyor.
Garip kuşun yuvasını Allah yapar.
Kimsesiz kişilerin her zaman yanında Allah vardır. Yoksul ve güçsüz olan kişiler daima Allah tarafından desteklenir ve bir şekilde ummadıkları bir yerlerden yardım alırlar.
Gece gözü, kör gözü.
Geceleyin iyi iş yapılamaz.
Gelin girmedik ev olur, ölüm girmedik ev olmaz.
Her eve gelin girmeyebilir ama ölüm kesinlikle girer.
Gülme komşuna gelir başına.
Birinin başına kötü bir durum geldiğinde ona gülmemek gerekiyor. Çünkü bu felaket kişilerin de başına gelebilecek bir durumdur. Başkası bir kötü durumda kalırsa o insan için sevinmemek gerekir.
Gün doğmadan neler doğar.
Yarının neler getireceğinin bilinmemesini anlatan bir atasözüdür. Kısa süre içerisinde insanın karşısına ne tür mucizeler çıkacağını kestirmek son derece zordur. Beklenmedik anda umut verici bir haber gelebilir anlamını taşıyan bir atasözü.
Hak yerini bulur.
Hak ve adalet her zaman bir şekilde yerini bulur. Her zaman gerçekler ortaya çıkar. Genelde zor durumda olan ve haksızlığa uğrayan kişilerin bir şekilde hak ettiklerine kavuşmasını anlatan bir rüyadır.
Hatasız kul olmaz.
Hiçbir insan kusursuz. Değildir. İnsanları oldukları gibi kabul etmek gerekir. Çünkü herkesin farklı da olsa bir kusuru mutlaka vardır. Suç işleyebilir, yanlışa düşebilir ya da cahillik yapabilir.
Her yiğidin bir yoğurt yiyişi vardır.
Herkesin kendine göre bir çalışma şekli ve yaşam standardı vardır. Herkes bir işi farklı şekilde yapar ve başarı kazanır. Kişilerin karakteri, iş yapma becerisi birbirinden farklılık gösterir.
Huy canın altındadır.
İnsan doğuştan gelen özelliklerini değiştiremez.
Isıracak it dişini göstermez.
Bu atasözü bir kişi eğer kötülük yapacak ise bu durumu etrafına belli etmez. Sessiz bir şekilde hareket eder. Bu nedenle patırtı gürültü yapanları değil sizlere sinsice yaklaşan insanları dikkate almanız gerektiğini anlatır.
İki baş bir kazanda kaynamaz.
Fikir ve eğilimleri farklı olan kişilerin aynı ortamda olmayacakları üzerinde durulan bir atasözüdür. Görüş ayrılıkları nedeniyle bu kişiler bir iş yapamazlar.
İki cambaz bir ipte oynamaz.
Kurnazlık bakımından eşit olan kişilerin bir iş üzerinde kesinlikle çalışamamalarını anlatır. Birbirlerini atlatmak konusunda birbirleri ile yarışırlar.
Kabahat samur kürk olsa kimse sırtına almaz.
Hiç kimse suçlu olduğunu kabul etmek istemez.
Kaçan balık büyük olur.
Çok önemsiz de olsa bir fırsat kaçtığında kişiler bunun için çok üzülebilirler.
Kadı anlatışa göre fetva verir.
Haksız kişi, olayı kendisini haklı gibi göstererek anlatırsa dinleyen ona hak verir.
Kalaylı bakır küflenmez.
Temizliğini herkesin bildiği kişi ve iş lekelenemez.
Kalın incelene kadar ince süzülür.
Bir hastalık, bir sıkıntı karşısında güçlü gücünden bir parçasını yitirerek zayıflar ama zayıf olan, ölecek duruma gelir.
Kanı kanla yumazlar, kanı suyla yurlar.
Kötülük, kötülük yapılarak düzeltilmez ancak iyilik yapılarak ortadan kaldırılır. (Yumak: Yıkamak)
Kar susuzluk kandırmaz.
Gerçek gereksinimler, avutucu, oyalayıcı şeylerle karşılanmaz.
Kuş kanadına kira istemez.
Kişi, kendi işi için zaten harcayacağı çabadan dolayı başkasından karşılık beklemez.
Kuzguna yavrusu şahin görünür.
Herkesin kendi ürettiği şey çirkin de olsa gözüne güzel görünür.
Küçük suda büyük balık olmaz.
Yetenekli ve büyük kişiler küçük çevrelerde kalmazlar. Bu nedenle de her zaman kendilerini daha iyi yerlere getirebilecek çevreleri tercih ederler.
Lafla peynir gemisi yürümez.
Kişiler yalnızca konuşarak hiçbir iş yapamazlar. Yaparım ederim demek bir işi yapmak için yeterli bir durum değildir.
Laf torbaya girmez.
Ağızdan bir söz çıkar ise onu gizlemek kolay değildir. Çünkü söylenen sözü artık herkes duyar. Bu nedenle söz ağızdan çıkmadan önce mutlaka kişilerin iyi düşünmesi gerekir.
Lokma çiğnenmeden yutulmaz.
Her iş için bir emek harcanır. Bu emek çabayı sarf etmeden bir şey elde etmek mümkün olmaz. Her işin mutlaka bir emeği vardır.
Mart kapıdan baktırır, kazama-kürek yaktırır.
Mart ayı sürekli olarak şiddetli soğukların yaşandığı bir aydır. Bu nedenle bu ay geldiğinde soğuk havalara ithafen söylenir. Bu günlerde yakacak tükenir ve insanlar zor şartlar altında kalırlar.
Mal canın yongasıdır.
İnsan, malına gelen zarardan, canına gelmişçesine acı duyar.
Maşa varken elini ateşe sokma.
Bir işten gelebilecek zarardan kendini koruyacak bir yol varsa o yolu tut.
Mızrak çuvala sığmaz.
Herkesin gözü önünde duran, apaçık bilinen gerçeklerin gizli tutulması, örtbas edilerek yokmuş gibi gösterilmesi imkânsızdır.
Ne oldum dememeli, ne olacağım demeli.
Kişi umulmadık bir anda çok iyi durumlara gelebilir. Ancak bu durum geldiği noktayı unutmamalıdır. Bu kişiler zengin ve başarılı olduklarında şımarmalıdırlar.
Nerde birlik, orda dirlik.
Hangi yerde ya da toplumda olursanız olun birlik her zaman önemlidir. Birliğin olduğu yerde düzen ve bereket de olur.
Olan dört bağlar, olmayan dert bağlar
Zengin, giyinir, kuşanır, istediği gibi yaşar; fakirse yoksulluğun acısını çeker.
Olsayı bulsaya vermişler, hiç doğmuş.
Şu iş şöyle olsa, bu iş böyle olsa diyerek istediğimiz sonuca varamayız, elde etmek istediğimiz sonucu istekle değil çalışmakla gerçekleştirmeliyiz.
Otu çek, köküne bak.
Bir kişi kimliğini nasıl biri olduğunu bilmek istiyor ise soyunu sopunu araştırmalıdır. Bu durum genelde başka kişileri araştıran kişiler için söylenen sözlerdir.
Otuz iki dişten çıkan, otuz iki mahalleye yayılır.
Bir ağızdan çıkan söz, başkalarının ağzına geçer, her tarafa yayılır.
Öfkeyle kalkan zararla oturur.
Kişi öfkeli bir şekilde bir iş yapmaya kalkarsa muhakkak bir zarara uğrar. Kişiler öfkeli ve sinirliyken iyi düşünemezler ve sonuçları da iyi bir şekilde hesaplayamazlar.
Ölenle ölünmez.
Birisi öldüyse o kişinin ardından belli bir süre yas tutulur ve sonra yaşam devam eder. Çünkü ölüm çaresi olmayan bir durumdur.
Padişahın bile arkasından kılıç sallarlar.
Bir kişi ne kadar korkulan güçlü birisi olsa da yine de arkasından çekiştirenler olur. Hakkında birçok laf söyleyen bulunur anlamını taşır.
Paranın yüzü sıcaktır.
Para her zaman çekici özelliklere sahiptir. Aynı zamanda kolay çevrilemez. Bu nedenle de insanlar her zaman para karşısında gevşeme gösterirler.
Para parayı çeker.
Elde para bulunuyor ise kişi o para ile yeni paralar kazanabilir. Bir işe girerken sermaye gerekir. Sermaye para demektir. Bu nedenle bir paranız var ise onunla yeni paralar kazanabilirsiniz.
Rüşvet kapıdan girince iman bacadan çıkar.
Rüşvet insanların yapmayacakları bir şeyi yapmalarını sağlayan bir çıkar durumudur. Ancak dinimizce rüşvet almak haram kılınmıştır. Bu nedenle de rüşvet alan kişinin imanı da elden gider.
Rüzgar eken, fırtına biçer.
Kişi bir kötülük yaptığında bu kötülüğün çok daha fazlası ile karşı karşıya kalabilir. Bunun yanında zarara uğrar ve kendisi de ciddi anlamda zarar görür.
Rüzgarın önüne düşmeyen yorulur.
Bir işin yolunu bilmeyen o işte başarısız olur ya da gereğinden fazla çaba harcar.
Rüzgar esmeyince yaprak kımıldamaz.
Bazı şeylerin oluşması bazı nedenlere dayanır.
Sabrın sonu selamettir.
Olan ya da olacak tüm zorluklara göğüs geren kişiler bir şekilde selamete erer. Bu kişilerin ses çıkarmadan bunları aşabilme erdemi göstermesi daha sonra esenliğe ulaşmalarını sağlar.
Sadık dost akrabadan yeğdir.
Dostluğu bağlığı gerçek olan kişilerin soğuk ve uzak duran akrabalardan daha iyi olduğunu belirtir. Bu kişiler akrabadan daha da hayırlıdır.
Sakla samanı gelir zamanı.
Gereksiz görülen bir şeyi sakladığınızda bir gün mutlaka ona ihtiyacınız olur. Bu nedenle en önemsiz görülen şeyleri dahi bir kenarda tutmak gerekir.
Tatlı dil yılanı deliğinden çıkarır.
Bu atasözü sert ve kırıcı olmaktan ziyade daha yumuşak bir şekilde konuşulduğunda en sert insanları dahi kolaylıkla ikna edebilmeyi anlatır.
Tavşan dağa küsmüş, dağın haberi olmamış.
İstenilen etkiyi yapmaktan uzak kişiler küserse küstükleri kişilerin bundan hiçbir şekilde haberi olmaz. Bu durum karşı tarafın çok da farkında olduğu bir durum olmaz.
Tereciye tere satılmaz.
Birisine çok iyi bildiği bir işi öğretmeniz mümkün değildir. Bu konuda kişilere bilgi verilmez. Bunu yapmaya çalışan kişiler kendilerini komik duruma düşürürler.
Ucuz etin yahnisi yenmez.
Ucuza alınan mal hiçbir zaman istenilen faydayı getirmez. Aksine bu maldan zarar bile edilebilir. Ya kalitesizdir ya da hileli bir maldır. İstenilen fayda alınmaz.
Ucuz alan, pahalı alır.
Ucuz olan mal çabuk eskir, yenisi alınacağı için pahalıya alınmış gibi olur.
Uçan kuş aç kalmaz.
Yaşam kavgası vermeyi bilen ne yapar yapar rızkını çıkarır.
Ummadığın taş baş yarar.
Hiç beklenmedik insanlardan duyulan sözler bazen çok büyük etkiler yaratabilir. Umulmadık işler yapabilir ve birçok insanı şaşırtabilirler.
Usta maymun kamçı istemez.
İşini iyi bilen kişiye zorlama gerekmez.
Uzak menzile yavaş gitmeli.
Zaman alacak işler aceleye getirilmemelidir.
Vakit nakittir.
Bir işin yapılması sırasında sermaye ve emek kadar zaman kavramı da çok önemlidir. Bu nedenle vakti ne kadar iyi kullanırsa kişi o kadar kazançlı çıkar.
Vakitsiz Öten Horozun Başını Keserler.
Her işte olduğu gibi her söz için de bir söylenme zamanı vardır. Uygun olmayan bir ortamda bu sözleri söylemek yerli yersiz ortaya laf söylemek kişiyi zor durumda bırakır.
Vasiyet ölüm getirmez.
Üzülecek bir durum meydana gelirse ne yapılacağını şimdiden kararlaştırmak o üzücü durumun gelmesine yol açmaz.
Veren eli herkes öper.
Cimri olmayan kişiler her zaman başkaları tarafından saygı görür. Bu kişilere her zaman saygı duyulur.
Vücut kocar, gönül kocamaz.
Kişi ihtiyarlar ama gönlü taze kalır, sevgisi eksilmez.
Yalancının evi yanmış, kimse inanmamış.
Yalan söylemeyi kendisine huy edinen kişiler kolay kolay kimseyi söylediklerine inandıramazlar. Bu kişiler en zor durumlarında dahi kendilerine yardım edecek birilerini bulamazlar.
Yarası olan gocunur.
Bir işte sorumlu arandığında kusurlu olan kişi bir şekilde kendini açığa çıkarır ve telaş yapar.
Yalnız öküz çifte (boyunduruğa) koşulmaz.
İki kişi ile yapılması gereken bir işi tek kişi ile yapmaya kalkışmak yanlıştır.
Yanlış hesap Bağdat'tan döner.
Ortaya çıkan bir yanlışlık çok geç de olsa düzeltilebilir.
Yanlış da bir nakış.
Düzgün işler arasında yapılan bir yanlış, bazen tekdüzeliği giderir ve o işe süs, renk katar.
Yara sıcakken sarılır.
Bir acıyı dindirmek için gereken yardım hemen yapılmalıdır.
Zahmetsiz rahmet olmaz.
Bir kişi sıkını ve cefa çekmeden güzel ve hoş bir yaşam süremez. Allah her zaman çalışanlara yardım eder ve onların yanında olur.
Zararın neresinden dönülse kardır.
Bir kişi bir işte kaybını ne kadar erken fark edip başka bir duruma yönelir ise o kadar karlı bir şekilde o zarardan çıkar.
Zenginin horozu bile yumurtlar.
Paralı kişi başarılı olunamayacak sanılan işlerden bile kâr sağlama yolunu bulur.
Zurnada peşrev olmaz, ne çıkarsa bahtına.
Rastgele yapılan plansız işlerde yöntem, kural aranmaz.
