Çalışma saatleri değişiyor mu, mesai saatleri düşecek mi soruları gündemde en çok araştırılan konular arasında yerini almış durumda. Yaklaşık yüz yıldır dünyanın birçok ülkesinde 8 saat uygulanan çalışma saatlerine ince ayar geliyor. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, çalışanların daha verimli olabilmesi için mesai saatlerini aşağı çekecek düzenlemeler hayata geçirecek. Uzaktan, kısmi ve geçici süreli çalışmalarla iş dünyasının ihtiyaçları ve iş-özel yaşam dengesini gözetecek düzenlemeler yolda. Şimdi milyonlarca çalışan ''Çalışma saatleri düşecek mi, esnek çalışma nasıl olacak?'' sorularına yanıt arıyor. İşte, çalışma saatleri düzenlemesi hakkında son gelişmeler…
ÇALIŞMA SAATLERİ KISALACAK MI?
SABAH'tan Hazal Ateş'in haberine göre;
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, çalışma saatlerini aşağı çekecek, uzaktan, kısmi ve geçici süreli çalışmalarla iş dünyasının ihtiyaçları ve iş-özel yaşam dengesini gözetecek düzenlemeleri hayata geçirecek.
Çalışma saatleri yaklaşık yüz yıldır dünyanın birçok ülkesinde 8 saat uygulanıyor. İş Kanunu'na göre Türkiye'de genel çalışma süresi haftada 45 saat, memurların çalışma süresi ise haftalık 40 saat uygulanıyor.
Bu saatlerin üzerinde çalışılması "Fazla çalışma"ya giriyor. Pandemi sonrası esnek ve uzaktan çalışma yöntemlerinin yaygınlaşması nedeniyle çalışma saatleri sürelerinin azaltılması dâhil farklı formüller üzerinde duruluyor.
Çalışma sürelerinin uygulama şekilleri İş Kanunu'na İlişkin Çalışma Süreleri Yönetmeliği ile düzenleniyor. Teknolojik değişim ve birim verimliğindeki artış dikkate alınarak çalışma sürelerinin yeniden belirlenmesi Meclis'in de gündeminde bulunuyor.
Meclis Araştırma Hizmetleri Başkanlığı'nın araştırmasında çalışma saatlerinin tarihsel olarak azalma eğiliminde olduğuna dikkat çekiliyor.
Araştırmada, çalışma sürelerinin düzenlenmesine yönelik çabaların amacının, uzun çalışma sürelerine engel olunarak iş gücünün korunması ve böylece halk sağlığı, verimliğe katkı sağlamak ve ailelere daha uzun zaman ayırma olduğu belirtiliyor.
HAFTALIK ÇALIŞMA SÜRESİ NEDİR, GECE VARDİYASINDA FAZLA ÇALIŞMA SINIRI VAR MI?
Yasal olarak haftada en çok 45 saat çalışılabiliyor. Sözleşme ya da işyerindeki uygulamaya göre çalışılan günler 5x9 şekilde eşit bölünebilir.
İşyerinde haftanın çalışılan günlerine günde 11 saati geçmeyecek şekilde farklı da dağıtım yapılabilir. İşveren ve işçi arasında bunun altında çalışma süresi de belirlenebilir.
FAZLA ÇALIŞMA KONUSUNDA DAVA YOLUNA GİDİLİRSE İSPAT YÜKÜMLÜLÜĞÜ KİMDE?
Çalışanın fazla mesaiye kaldığını ispatlaması gerekiyor. Çalışanın imzasını taşıyan bordro, giriş çıkışı gösteren belgeler, işyeri kayıtları delil olarak kabul edilebiliyor.
Fazla çalışma yazılı olarak belgelenemiyorsa tanık gösterilebiliyor. Fazla çalışma alacakları için beş yıllık zaman aşımı bulunuyor.
FAZLA MESAİ İÇİN PARA YERİNE İZİN KULLANABİLİR MİYİM?
İş Kanunu'na göre işveren tatil ve izin günlerinde serbest zaman kullandıramıyor. Çalışan isterse yaptığı günlük çalışma sürelerindeki çalışma için zamlı ücret alabilir ya da serbest zaman kullanabilir.
Fazla çalıştığı her saate karşılık 1.5 saati serbest zaman olarak kullanabilir. Bunun için yazılı başvuru zorunluluğu bulunuyor.
İŞVEREN ÇALIŞMA SÜRESİNİ GÜNLERE GÖRE FARKLI BELİRLEYEBİLİR Mİ?
Çalışma süresinin haftanın çalışılan günlerine farklı şekilde dağıtılmasına denkleştirme deniliyor. İşçi ve işverenin anlaşması ile yani iş sözleşmesi ya da toplu iş sözleşmeleri ile haftalık çalışma süresi haftanın çalışılan günlerine dağıtılabilir.
Denkleştirme yapılan işyerlerinde 2 aylık süre içinde haftalık çalışma süresi, normal haftalık çalışma süresini aşamaz. Denkleştirme süresi toplu iş sözleşmesiyle 4 aya kadar çıkartılabilir. Turizm sektöründe de bu süre 6 aya kadar uzatılabiliyor.
GÜNDE 7.5 SAAT ÇALIŞANLARIN ARA DİNLENMESİ NE KADAR? MESAİ HESABINDA DİKKATE ALINIYOR MU?
Ara dinlenmeler fazla mesaide hesaba dâhil edilmiyor. Örneğin, 08:00-20:00 saatleri arası çalışılıyor ve günde toplam 1.5 saat ara dinlenmesi kullanılıyorsa günlük çalışma süresi 12 saat değil 10.5 saat olur.
İş Kanunu'na göre ara dinlenme süresi yarım saat olup işveren isterse bunu uzatabiliyor. Günde 7.5 saatten fazla çalışanın ara dinlenmesinin en az bir saat olması gerekiyor.
HÜKÜMETİN ÇALIŞMA SÜRELERİNİN KISALTILMASINA YÖNELİK BİR ÇALIŞMASI, HAZIRLIĞI VAR MI?
Çalışma süreleri uluslararası sözleşmeler kapsamında düzenleniyor ancak ülkelerin ulusal mevzuatlarına göre değişkenlik gösterebiliyor.
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı da sosyal güvenlik mevzuatını yeni nesil esnek çalışma şekillerine uyumlu hale getirmek için çalışma yapıyor.
Çalışma saatlerini aşağı çekecek uzaktan, kısmi ve geçici süreli çalışmalarla iş dünyasının ihtiyaçları ve iş-özel yaşam dengesi gözetecek mevzuat düzenlemeleri hızlı ve etkili bir biçimde hayata geçirilecek. Bu kapsamda bazı ülkelerdeki çalışma saatlerinin kısaltılması, çalışma modelleriyle ilgili deneyimler de inceleniyor.
MECLİS'İN ÇALIŞMA VE DİNLENME SÜRESİ UYGULAMALARINA İLİŞKİN ARAŞTIRMASINDA DÜNYA ÖRNEKLERİNE YER VERİLİYOR MU?
Meclis araştırmasında, Türkiye, Fransa, Almanya, İngiltere, İsveç gibi birçok ülkedeki uygulamalara yer verildi. Buna göre, Fransa'da yasal haftalık çalışma süresi 35 saat, Belçika, Avustralya'da 38 saat, İsveç 40 saat, İngiltere'de fazla mesai dâhil 48 saati geçemiyor.
Portekiz ve Danimarka'da bazı şehirlerde, İspanya'da 250'den az çalışan şirketler 4 günlük mesai uygulamasına geçti. Çalışma sürelerinin sınırlandırılmasının ekonomik, sosyal, teknik bir zorunluluk olduğu ve bunun tarafların iradesine terk edilemeyeceği belirtiliyor.
FAZLA MESAİ ÜCRETİ AYNI TUTARDA MI ÖDENİYOR? KIDEM TAZMİNATINDA HESABA KATILIYOR MU?
Çalışılan her bir saat için verilen ücret, normal çalışma brüt ücretinin saat başına düşen miktarı yüzde 50 yükseltilerek ödeniyor. Fazla çalışma ücrete dâhil edilirken, kıdem tazminatında da hesaba katılıyor. İş Kanunu'na göre fazla çalışma için çalışanın onayı gerekiyor.
Fazla çalışma yapmak istemeyen personel daha önce verdiği onayı 30 gün önceden bildirmek kaydıyla geri alabiliyor. Fazla çalışma süresinin toplamı bir yılda 270 saatten fazla olamıyor. Yüksek Yargı kararına göre bu süreyi aşan fazla çalışma ücretinin çalışana ödenmesi gerekiyor.
