Türkiye'de emekli sayısı 16 milyona dayanmış durumda. 135 ülkenin nüfusundan daha kalabalık bir emekli ordumuz var. EYT yasası sonrası milyonlar emekli oldu olmaya devam ediyor. 40'lı yaşlarda aylık almaya başlayan yüzbinlerce emeklimiz de oldu. Aktif pasif dengesine baktığınızda durum hiç de iyi değil. Olması gereken 4 çalışana bir emekli iken biz de ancak 1.8 çalışana bir emekli durumu var. Bu da maliyetler ve bütçe anlamında tüm dengeleri bozuyor. Her yıl Ocak, Temmuz aylarında emeklilerin alacakları zamlar tartışma konusu oluyor. Tabu bu arada hem zamlarla ilgili hem maaş sistemiyle ilgili kafaları karıştıran çok sayıda kavram ortaya çıkıyor. Bu kavramlar ne anlama geliyor? İşte bu soruların cevapları…
EMEKLİ AYLIKLARI NASIL HESAPLANIYOR?
Türkiye'de emekli maaşlarını belirleyen en önemli parametre kişilerin çalışırken SGK'ya bildirilen prime esas kazançları. İlk işe giriş tarihinden son tarihe kadar tüm kazançlar hesaba katılarak emekli aylığı belirleniyor. Emekli aylıkları için üç ayrı hesap yapılıyor. 1999 öncesi, 1999-2008 arası ve 2008 sonrası için ayrı ayrı aylık bağlama oranları ve güncelleme katsayıları kullanılıyor. Son dönemde aylık bağlama oranları düşse de enflasyon ve büyüme hızı da aylıklara ekleniyor. Bu üç dönem için yapılan üç ayrı hesap toplanarak emekli aylığı belirleniyor. Çalışma hayatı boyunca asgari ücretten kazancı olan ya da yüksek maaş almasına rağmen SGK'ya asgari ücretten bildirilenlerin maaşları düşük oluyor. Yine 3600 günden kısmi emekli olanların ya da 1800 günle malulen 4400 günle engelli olarak emekli olanların da aylıkları düşük oluyor. Memur emeklilerinde ise ek gösterge kademe derece gibi memurluk sırasındaki parametrelere göre emekli aylığı belirleniyor.
AYLIK BAĞLAMA ORANI NEDİR?
Emekli maaşı hesaplanırken uygulanan çarpanlardan birisi. Ortalama kazancınız bu oran ile çarpılarak emekli aylığınız belirleniyor. Daha sonra ek güncellemeler ile rakam kesinleşiyor.
KÖK MAAŞ KAVRAMI NEDİR? NEREDE KULLANILIYOR?
Kök maaş emeklilerin kazançlarına göre hesaplanan net tutarı gösteriyor. Bu maaşa yüzde 4 oranında her ay ek ödeme eklenip bankaya yatırılıyor. O yüzden bankaya yatan para değil, sizin için hesaplanan miktar emekli aylığınızı gösteriyor. Bunu e-Devlet'ten görmek mümkün. E-Devlet'te net maaş yazan bölüm sizin kök maaşınızı gösteriyor. Buna yüzde 4 ek ödeme ekleniyor, ayrıca son dönemde belirlenen taban maaşa da seyyanen ödeme ile tamamlanıyor.
TABAN MAAŞ NASIL UYGULANIYOR?
Özellikle pandemi döneminde başlayan uygulama en düşük emekli maaşı belirleme olarak gerçekleşiyor. Hükümet en düşük emekli maaşı olarak bir rakam belirliyor. Şu anda uygulanan taban maaş 10 bin TL. Kök maaşınız yani kazancınıza göre hesaplanan asıl emekli maaşınız bunun altındaysa Hazine tarafından yapılan bir sosyal ödeme ile aylık taban maaşa tamamlanıyor.
MEMUR EMEKLİLERİNDE TABAN MAAŞ VAR MI?
Emekli Sandığı mensupları için taban maaş uygulaması bulunmuyor.
SEYYANEN ÖDEME YA DA ZAM NEDİR?
Emekliler her 6 ayda bir enflasyona bağlı olarak oransal artış alıyor. SSK ve Bağ-Kur'lular enflasyon kadar emekli sandığı mensupları ise toplu sözleşme ve enflasyon farkı kadar alıyor. Bunun dışında yapılan tüm ödemeler seyyanen ödemeyi kapsıyor. Taban maaşa tamamlanan kök aylıklar için Hazine'nin ödediği tutar da seyyanen ödeme kapsamında değerlendiriliyor.
ENFLASYON FARKI NEDİR?
Her yıl ocak ve Temmuz aylarında memur emeklileri için uygulanan bir aylık artışı. Toplu sözleşme zammı belli olan emekli memurlara bunun üzerinde ortaya çıkan enflasyon kadar fark ödeniyor. Fark bir önceki zam oranına bakılarak hesaplanıyor.
MEMUR EMEKLİSİNDE KÖK MAAŞ VAR MI?
Kök maaş uygulaması tüm emeklilerde var. Net maaş kazançlara göre hesaplanıyor ve bunun üzerine yüzde 4 ek ödeme ekleniyor. Memur emeklileri de diğer emekliler gibi her ay yüzde 4 oranında ek ödeme alıyor. Bunun dışındaki aylıkları kök aylıklarını oluşturuyor.
ZAM ORANLARI HANGİ MAAŞA YAPILIYOR?
Emeklilerin çalışma hayatlarındaki kazançlarına ve primlerine göre hesaplanan kök aylıkları zam için de referans oluyor. Taban maaşa tamamlamak için ödenen sosyal destekler aylık olmadığı için, bir sosyal ödeme olduğu için zamlar da emeklinin gerçek maaşına yapılıyor. Yani kazançlarına göre 8 bin lira maaşı olan bir emekliye 2000 TL sosyal destek verilerek 10 bin TL taban maaş ödeniyor. Ancak zam yapılırken asıl maaşa yapılıyor. Örneğin yüzde 25 artış yapılırsa bu emeklinin kök aylığı 10 bin liraya çıkıyor.
REFAH PAYI NEDİR?
Emekliler her yıl ocak ve temmuz aylarında enflasyona bağlı olarak zam yapılıyor. SSK ve BAĞ-KUR emeklileri altı aylık enflasyon oranında artış alırken memur emeklileri toplu sözleşme ve enflasyon farkı alıyor. Hükümet çıkan enflasyon oranını yükselterek zamları arttırıyor. Yasal düzenlemeyle eklenen bu ilave artış refah payını oluşturuyor. Böylece emekliler enflasyonun üzerinde bir artış alıyor.
YÜKSEK EMEKLİ MAAŞI NASIL ALINIR?
Yüksek emekli aylığını sağlamak için çalışırken SGK'ya bildirilen prime esas kazancın yüksek olması gerekir. Düşük maaş bildirip yüksek emekli aylığı almak mümkün değil, çünkü tüm kazançlarınız hesaba katılıyor. O yüzden asgari ücretten gösterilip elden maaş almaya razı olmayın. Bu durumları ALO 170'e mutlaka bildirin. Çalışma hayatında SGK'ya bildirilen kazancı yüksek olanların emekli aylıkları da yüksek oluyor. Sadece belli bir dönem değil, tüm çalışma hayatına bakıldığı için son birkaç yıl yüksek kazancın olması emekli aylığını yükseltmiyor. Birden fazla yerden sigortalı olmak ve kazanç bildirmek de emekli aylığını arttırıyor.
