İşte Türkçe ezan ile ilgili bilinmeyen 22 not

Tarihçi – Yazar Mustafa Armağan ile Türkçe Ezan gerçeğini konuştuk. Türkçe ezana dayanamayıp, intihar eden Gazipaşalı felçli adamdan, Türkçe Ezan’ın tek kelime Türkçe bilmeyen Arap ve Kürt köylerine dayatılmasını Sabah.com.tr için anlattı. Atatürk 1932 yılını “dinde reform” yılı olarak seçmişti. Kur’an, ezan, sala, tekbir, namaz birer birer Türkçeleştiriliyordu. Ama ‘ezan kanunu”nu Atatürk çıkarmamıştı. Arapça ezanı yasaklayan kanun, zannedildiği gibi Atatürk zamanında değil, Refik Saydam’ın başbakanlığı ve İsmet İnönü’nün Cumhurbaşkanlığı zamanında çıkarılmıştı (1941). Ezan Türkçeleştirilmeyen tek kelime neydi? “Felah” kelimesinin Türkçesi olan ‘kurtuluş’, yanlış anlaşılır korkusuyla Türkçe ezanda olduğu gibi bırakılmıştı. “Haydin kurtuluşa” yapılsa bazılarının bunu istismar edeceğinden çekinilmişti. “Tanrı uludur” sözünü icad eden Hafız Ali Rıza Sağman’ın hayatında hiç Türkçe ezan okumadığını biliyor muydunuz? Gazipaşa’da bir felçli hasta Türkçe ezanın okunmasına sadece 3 gün dayanabilmiş ve üçüncü gün intihar etmişti. Adnan Menderes hükümeti DP Genel Başkanı olduktan bir hafta sonra Arapça ezan yasağını kaldırmıştı (16 Haziran 1950). O gün halk TBMM önünde toplanmış, kanunun bir an önce çıkması için tezahürat yapıyordu. Camilerin önünde toplanmış kalabalıkların kulağı radyoda, ezan yasağının kalkmasını bekliyorlardı. Kanun çıktığı duyulunca bütün Türkiye bayram yerine döndü. Kurbanlar kesildi, şenlikler düzenlendi, zılgıtlar çalındı, o gün ezan sesinden en çok ağlanılan gün oldu. Halk Adnan Menderes idam edildiğinde ezan yüzünden asıldığına inandı ve onu “Ezan Şehidi” diye hayırla andı. 1941’de Arapça Ezan yasağını getiren CHP, ne gariptir ki, 1950’de Demokrat Parti ile birlikte bu yasağın kaldırılması lehinde oy kullanmıştı. 1938’de Hatay’a giren Türk komutanların ilk işlerinden birisi, Arapça ezanı yasaklatmak oldu. Halk şaşkındı. Zira Fransız işgalcilerin bile dokunmadığı ezanın Türkler tarafından yasaklanmasının anlaşılır bir yanı yoktu. Halk yasağı delmek için minarelere delileri çıkartıp Arapça ezan okutmuştu. Tek kelime Türkçe bilinmeyen Kürt ve Arap köylerinde “Türkçe ezan” zorlamasının sebebi hala anlaşılamadı. Yalnız camilerde değil, evlerde de Arapça ezan okumak yasaklanmıştı. Bu yüzden yüzlerce kişi hapislere girdi, karakollarda dayak yedi, işinden atıldı veya para cezası ödedi. Kıbrıs’ta Arapça ezan yasağının 1950’de kalkmadığını, 1969’a kadar devam ettiği biliyor muydunuz? Türkçe ezan okumamak için Güneydoğu’dan Irak ve Suriye’ye göç edenler olmuştu. Adnan Menderes iktidara geldiklerinde ‘halka mal olmayan inkılaplar’ı kaldıracaklarını vaat etmişti. Ezan da ‘halka mal olmayan inkılaplar’dan biriydi. Menderes Celal Bayar’la Arapça ezan konusunda ters düştü ve az daha Arapça ezan yüzünden Başbakanlıktan istifa edecekti. Kanunla yasaklanan sadece Arapça ezandı. Çince, Rusça, Fransızca, İngilizce ezan okumak serbestti. Demokrat Parti Türkçe ezanı yasaklamadı. Sadece Arapça ezan okuma yasağını kaldırdı. Böylece ezanı isteyen, istediği dilde okuyabilecekti. Ancak 60 yıldır bir tek camide bile Türkçe ezan okunmadığına göre halk kararını Arapça ezandan yana vermişti. Mustafa Armağan Türkçe Ezan ve Menderes kitabında 18 yıl süren ezan yasağında yaşananları görgü tanıklarının dilinden aktardı. (Timaş Yayınları, 2010)