1030 yılında doğan Alparslan, Çağrı Bey in oğlu ve Tuğrul Bey in yeğenidir. Gazne Hükümdarı Mevdut a karşı 1044 te büyük zafer kazandığı savaşta dikkat çekti. Çağrı Bey ona, 1058 de Belh, Toharistan, Tirmiz, Kobadiyan, Vahş ve Valvalic gibi şehirleri bırakarak devlet yönetimine hazırladı. 1059 yılında Gaznelilerle yapılan anlaşma sonrasında 1060 ta Çağrı Bey in ölümü üzerine Alparslan, Horasan Selçuklu Devleti'nin başına geçti. 1063'te Tuğrul Bey in ölümü üzerine vasiyeti doğrultusunda yeğeni ve üvey oğlu Süleyman, Vezir Amidülmülk Kündüri tarafından tahta çıkarıldı.

1068'te Bizans İmparatorluğu'na karşı savaş ilan ettikten sonra,kazandıkları savaşlar Türkler'i Ortadoğu'ya doğru geri çevirmiş; bu başarılar Bizanslılar'ı, Türkleri'i çıkarmak için Malazgirt'e kadar getirmiştir. Alparslan 1071 yılında, Türk tarihinin en önemli zaferlerinden biri olan Malazgirt Savaşı'nı kazanmıştır.

Bu dönemde Bizans bir nevi fetret devri yaşamıştır. Alparslan, Bizans İmparatoru Romen Diyojen'in canını bağışlamış, onu sadece yıllık vergiye bağlayıp bir süre esir tutmuştur. Fidyesi ödenen Romen Diyojen ülkesine döndüğünde, tahtından indirilmiş ve VII. Mikhail'in yeni bir Bizans imparatoru olarak tahta çıkmış olduğunu görmüştür. Tahtını geri almak için yaptığı savaşlarda mağlup düşmüş; kaçtığı Kilikya'da bir küçük kalede yakalanarak gözlerine mil çekilmiş; İstanbul'a getirilmiş ve Proti adasında (Kınalıada'da) sürgün edilmiştir. Gözlerinin kör edilmesinden dolayı oluşan yaranın enfeksiyonu sonucu ölmüştür. Bu nedenle Malazgirt Savaşı sonunda esir Romen Diyojen'in imzaladığı vergi ödeme vaadi geçersiz kalmıştır.

Alparslan, esir aldığı bir kale komutanı tarafından 1072 yılında vefat etmiştir. Bazı kitaplara göre Alparslan'ın savaşta esir aldığı bir kişi yüzünden öldürüldüğü söylenmektedir.