İran
ile ABD, Rusya Federasyonu, Çin Halk Cumhuriyeti, Fransa, İngiltere ve Almanya'dan oluşan P5+1 ülkeleri arasında yürütülen nükleer müzakerelerde anlaşma sağlanmasıyla, gözler yeniden İran'ın başkenti Tahran'daki eski ABD Büyükelçiliği'ne çevrildi. 36 yıl önce İranlı üniversite öğrencilerinin 444 gün süren rehin alma eylemi sonrasında kapatılan eski ABD Büyükelçiliği, bugün müze olarak kullanılıyor. Üniversite öğrencileri, sivil toplum kuruluşları, yabancı gazeteciler gibi özel grupların ziyaret edebildiği eski büyükelçilik binasında, 36 yıl önce kullanılan iletişim cihazları, çeşitli eşyalar sergileniyor. Büyükelçilik binasının duvarlarına ise ABD karşıtı resimler yapılmış. Nükleer müzakereler anlaşmasıyla İran ile ABD arasında normalleşme için önemli bir adım olduğu değerlendirilmesi yapılırken, eski büyükelçilik binasının durumu merak konusu. İran'ın başkenti Tahran'ın merkezindeki Taleghani Caddesi... 36 yıl önce bütün dünyanın gözü, buradaydı. İran'da devrim yanlısı bir grup öğrenci, 4 Kasım 1979'da Tahran'daki ABD büyükelçiliğini basmış ve büyükelçilikte bulunan 71 kişiyi rehin almıştı.
444 GÜNLÜK KRİZİ
Öğrenciler, kanser tedavisi için ABD'ye kabul edilen devrik İran Şahı Muhammed Rıza Pehlevi'nin iade edilmesini istiyordu. Büyükelçiliği basan öğrenciler, birkaç gün sonra 13 kadın ve siyahi rehineyi serbest bıraktı. Dönemin ABD Başkanı Jimmy Carter, rehineleri "terör ve anarşi kurbanları" olarak niteledi ve ABD'nin İran'ın şantajlarına boyun eğmeyeceğini açıkladı. ABD yönetimi kararını vermişti. Rehineleri kurtarmak için gizli bir operasyon düzenlenecekti. Nisan 1980'de ABD ordusunun, rehin tutulan 52 vatandaşını kurtarmak için düzenlediği askeri harekata Kartal Pençesi adı verildi. Harekata katılan üç helikopter yoğun kum fırtınası nedeniyle hasar görünce operasyon iptal edildi. Yakıt ikmali esnasında yaşanan kaza nedeniyle bir C-130 Hercules uçağı ve bir helikopter infilak etti, sekiz Amerikalı asker ve bir İranlı sivil hayatını kaybetti. ABD, bu başarısız operasyondan sonra yeniden diplomasiye yöneldi. Arabuluculuk görevini Cezayir hükümeti üslendi. Taraflar, 19 Ocak 1981'de Cezayir Anlaşması'nı imzaladıktan bir gün sonra 52 Amerikan vatandaşının 444 günlük esareti sona erdi. Bu olay, ABD ile İran arasındaki tüm ilişkileri bitirdi. SABAH, İran ile sağlanan nükleer anlaşmanın ardından 36 yıldır kapalı olan ve önümüzdeki süreçte açılıp açılmayacağı tartışılan Tahran'daki eski ABD Büyükelçiliği'ne girdi. Çok sayıda binadan oluşan geniş kompleks bugün Tahran Üniversitesi tarafından kullanılıyor. Kompleksin girişinde, demir bir platformun üzerinde bir küre göze çarpıyor. Elçilik binasının geçmişini anlatan rehberler, bu kürenin, 36 yıl önce dinleme amaçlı kullanıldığını öne sürüyor. Komplekste bulunan en ilginç bölüm ise, 36 yıl önce konsolosluk işlemlerinin yapıldığı binada kurulan 13 Aban sergisi. 13 Aban, İran Takvimi'nde 4 Kasım'ı işaret ediyor. Bu tarih, 444 gün sürecek olan rehine krizinin başladığı gün. Adeta bir müze haline dönüşen yapıyı, üniversite öğrencileri, sivil toplum örgütü temsilcileri, gazeteciler gibi özel gruplar gezebiliyor.
36 YILLIK TEKNOLOJİSİ
Üst kata çıkan merdivenlerin duvarlarında Amerika karşıtı çizimler dikkat çekiyor. Üst katta, gizli görüşmelerin yapıldığı belirtilen bir cam oda yer alıyor. Geçmişte Amerikalı yetkililerin bu odada en gizli görüşmeleri yaptıkları iddia ediliyor. Diğer odalarında ise 36 yıl önce kullanılan çeşitli cihazlar yer alıyor. Burada yer alan bilgisayar ve iletişim cihazlarının, istihbarat amacıyla kullanıldığı belirtiliyor. Çeşitli evrakların imha edilmesi için kullanılan cihazlar da sergileniyor. 36 yıl önceki baskın sırasında elçilik görevlililerin bu cihazlarla yaptıkları imha işleminin fotoğrafları hemen cihazın yanında yer alıyor. 36 yıl önceki elçilik görevlilerinin kullandığı belgeler, telefon rehberi, vesikalık fotoğraflar da sergilenenler arasında. Buradaki iki oda ise diğerlerinden farklı bir yapıya sahip. Şifreli ağır çelik kapıların ardında 36 yıl öncesinin son teknoloji cihazları yer alıyor. Bu odanın hemen yanında yine benzer bir oda var. İki oda arasındaki iletişim ise küçük bir pencereden sağlanıyor.
FİLMLERE KONU OLDU
ABD ile İran arasında büyük bir diplomatik krize yol açan 444 günlük rehine krizi, her iki ülkenin sinemasına da konu olmuş. 1997 yılında İranlı yönetmen Javad Shamaghdari, Amerika'nın başarısız olan rehine kurtarma operasyonunu
Kum Fırtınası adıyla film yaptı. Shamaghdari, daha sonra eski Cumhurbaşkanı Mahmut Ahmedinejad'ın kültür danışmanı olmuştu. Hollywood ise, 2012 yılında Ben Affleck'in
Argo filmiyle rehine krizini ele aldı. Filmde, baskın sırasında büyükelçilik binasından kaçmayı başaran altı diplomatın, Kanadalı film yapımcıları olarak tanıtılarak 28 Ocak 1980'de İran'dan çıkarılması konu alınmıştı.
Argo