İnsanların hayatında yaşadığı ilkler ne kadar özelse ülkelerin ve şehirlerin yaşadığı ilkler de tarih açısından o kadar eşsizdir. İstanbul da birçok ilke ev sahipliği yapmış kadim bir şehir. Mimari eserlerden teknolojik gelişmelere, sosyal hayattan kültür ve ekonomiyi etkileyen faktörlere kadar İstanbul birçok ilkin merkezi konumunda. Kültür tarihimiz açısından önemli olan bu ilkleri ise Süleyman Faruk Göncüoğlu araştırdı.
Timaş Yayınları'ndan çıkan kitap, Bizans'tan Osmanlı'ya ve Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk yıllarına kadar yaşanan İstanbul'un ilklerinden bir seçki sunuyor. Bazen Beyoğlu'ndaki ilk sergi salonunda geziyor, bazen ise İstanbul'da ilk telefondan 'Alo' sesini duyuyorsunuz. Biz de İstanbul'un İlk'leri'nden sizin için birkaç örnek seçtik.
Hazırlayan: Damla Kayayerli
FENERBAHÇE'DE ŞAŞKIN BAKIŞLAR
İstanbul halkı 1895'te ilk özel benzinli otomobili İstanbul'un Fenerbahçe semtinde görmüş. Öyle ki, Basra milletvekili olan Züheyrzade Ahmet Paşa'ya ait Renault-Landaulet marka otomobili gören halk şaşkınlık içinde yoğun ilgi göstermiş. 17 Ağustos 1907'de sıvı yakıtlı taşıtların ithaline izin verilmesiyle İstanbul'da taşıt sayısı artmış. İlk trafik kazasını ise İtalyan Elçiliği'nin şoförü Şişli Camii önünde yapmış, kazada bir Arnavut vatandaşı yaralanmış. Şoför ise olay yerinden korkarak kaçmış, ama Pangaltı'da polisler tarafından yakalanmaktan kurtulamamış.
İLK BASKETBOL MAÇI AMERİKALILARLA OYNANDI
Bundan 113 yıl önce İstanbul'da ilk basketbol maçı denemesi Robert Kolejinde oynanmış. Yedi yıl geçtikten sonra bu sefer Galatasaray Lisesi spor salonunda bir maç tertip edilmiş. Ciddi anlamda ilk basketbol maçı ise 4 Nisan 1921 tarihinde okulda (Günümüzdeki Cağaloğlu Mesleki ve Teknik Lisesi) Türk ve Amerikalı takımlar arasında gerçekleşmiş. Maçı Amerikalılar 18-14 skorla kazanmış.
ALO, ALO! SESİMİ DUYUYOR MUSUN?
1881'de yani bundan 126 yıl önce İstanbul'da ilk alo sesinin heyecanı yaşandı. 1878 Paris Sergisi'nde icat edilen ilk telefonun tanıtımından yalnızca üç yıl sonra II. Abdülhamid İstanbul'a ilk telefon ağının kurulma çalışmalarını başlattı. 1919 yılına gelindiğinde ise İstanbul santrali 9600 abone kapasitesine ulaşmış, ilk şehirlerarası telefon hattı ise İstanbul-Ankara arasında gerçekleşmişti.
121 YIL ÖNCEKİ İLK FUTBOL MAÇI
İstanbul'da ilk futbol maçı, 121 yıl önce Kadıköy Kuşdili Çayırı'nda Moda Kulübü ile İzmir karması arasında yapılmış. İlk Türk futbol kulübü ise 1897 yılında Clack Stocking (siyah çoraplar) adıyla Fuad Hüsnü ve arkadaşları tarafından kurulmuş. Fuad Hüsnü aynı zamanda İstanbul'un ilk Türk futbolcusu. İlk resmi Türk takımı da Galatasaray Spor Kulübü oldu.
ŞARK PASAJI'NDAN GALATASARAY SERGİLERİNE
İlk sergi salonu Beyoğlu Şark Pasajında 1901'de Pera Salonu adıyla açılmış. Resim ve heykel bölümleri bulunan salon üç yılın ardından kapanmış. Dört yıl aradan sonra Osmanlı Ressamlar Cemiyeti'nin önderliğinde 44 ressamın katılımıyla ilk sergi Galatasaray Sergileri adıyla yapılmış, 1950'lere kadar aralıksız sürmüş. Kadın sanatçılar da ilk kez bu sergilerde resimlerini sergileyebilmiş.
MODERN HAYATA GEÇİŞİN SEMBOLÜ KÖŞK
Sultan II. Abdülhamid Han dönemi köşklerinden olan Mahmud Cemil Molla Köşkü birçok ilkin merkezi. Adliye Nazırlığı yapan Mahmud Cemil Bey tarafından mimar İtalyan Sinyor Alberti'ye 1885 yılında Kuzguncuk ve Beylerbeyi arasında Nakkaştape Mezarlığı'nın sol tarafındaki koruda yaptırılmış. İstanbul'da modern hayata adım atıldığının göstergesi olan köşkte saray dışındaki ilk elektrik, kalorifer ve telefon kullanılmış. Köşkün kalorifer tesisatı İstanbul'da yapılan ilk örneklerden olmakla birlikte elektrik de özel bir jenaratörden sağlanıyormuş. Günümüzde Mesa İnşaat'ın İstanbul ofisi olarak kullanılıyor.
İLK PLAJ MODA'DA AÇILDI
Reşad Ekrem Koçu, İstanbul Ansiklopedisi'nde Osmanlı'da deniz hamamı kültürünün 1826 ile 1850 arasında Çardak İskelesi Deniz Hamamı olduğunu yazmış. Halkın plaj kültürüyle tanışması ise Rusya'dan kaçan Beyaz Rusların İstanbul'a gelmesiyle başlamış. İlk uygulama da Moda'da gerçekleşmiş. Müslüman ahali ise Rumelikavağı'ndaki Altınkum Plajı ile Küçüksu Plajı'nı tercih etmişler.