İsviçre'nin "minare referandumu" İslam dünyasında kıyamet kopardı. İnsan hakları ihlali, din özgürlüğüne aykırılık, hoşgörüsüzlük, talihsizlik, medeniyetler çatışması yorumları birbirini izledi... Hemen hepsi haklılık payı içeren tepkilerdi. Ama bazıları, bilgi sahibi olmadan fikir sahibi olmanın tipik örnekleriydi. İsviçre'deki süreci anlamadan, toplumu manipüle eden iddia ve haberleri görmeden, toptancı değerlendirme yapmak bugün için değilse bile yarın için yanıltıcı olabilir.

***
Referandumdaki oy dağılımı açıklandığında Dünya Ticaret Örgütü Toplantısı için İsviçre'nin Cenevre kentinde idim. Adil ve dengeli ticaret, azgelişmiş ülkelere destek verilmesi, gelişmiş ekonomilerde sübvansiyonların azaltılması, korumacılık duvarlarının yıkılması tartışmaları içinde gündem haliyle minare yasağına da odaklandı. Hararetli toplantılara ara verilen anlarda, gayri resmi ikili görüşmelerde İsviçre halkını etkileyen spekülatif konulara da değinildi.
Örneğin, kuzey Afrika kökenli Müslümanlar günler öncesinden İsviçre medyasında korku kaynağı olarak gösterilmiş. Fransa sınırından geldiği söylenen Fas, Tunus, Cezayir asıllı Müslümanların hırsızlık olaylarına karıştığı iddia edilmiş. Din görevlisi kimliğini taşıyan bazı kişilerin uyuşturucu pazarlamasında rol aldığı yolundaki şehir efsaneleri almış başını gitmiş. Burka giyenlerin ülkedeki yaşam biçimini tehdit edeceği kaygısı da referandumun arka planını esir almış.
Durum böyle olunca, yasağı destekleyen oyların kent merkezlerinden çok taşradan geldiği görülmüş. İsviçre, zenginliğini koruma güdüsüyle steril ve izole izlenimi veren bir toplum. Aktarılanlara göre, hâlâ ilkokul arkadaşı ile görüşenlerin sayısı sanılandan fazla. "Bunda ne var?" denilecek olursa... İsviçreli, aslında dostluk özlemi içinde gösteriliyor. Buldu mu kaybetmek istemiyor. Çocukluk arkadaşlarını yıllarca muhafaza edenlerin, yabancılara sıcak bakmadığı, mesafeli yaklaştığı söyleniyor. Ülkedeki Müslüman göçmenlerin büyük bölümünün İslam'ın evrensel yönünü temsil etmedikleri dile getiriliyor. İş güç sahibi Müslüman Türkler ise kara propagandaya karşı tez üretecek ya vakit bulamıyor ya da bu meseleyle ilgilenmiyor.
***
Gelelim madalyonun diğer yüzüne...
İsviçre Hükümeti, referandumdan "yasak kararı çıkmaması"nı desteklemiş gibi görünse de bunu gönülden istediği noktasında Müslümanlar'ı ikna edemiyor. Buna karşın minare yasağına karşı gelişen "genç direniş" e ayrı bir parantez açmak gerekiyor. Referandum sonuçları açıklandıktan sonra sokağın nabzını tutmak için Cenevre'de biraz dolaşma fırsatım oldu. Place de Neuve'de (Yeni Meydan) toplanan bir grup lise ve üniversite öğrencisi, referandumun mesajını protesto ediyordu. Soğuk ve yağmura rağmen meydana kurdukları minare maketinin önünde bekleyen gençler, adeta demokrasi dersi veriyordu. Protestan gençlerin, Müslüman minaresini savunması manidardı. Ama tezleri çok tutarlı idi. "Referandum İsviçre anayasasına aykırı. Anayasamıza göre her insan dinini ve dilini seçmekte özgürdür. Anayasada din özgürlüğü garanti altına alınmıştır" diyorlardı. Referandumda minare yasağına karşı oy kullanmışlardı. Tespitleri şöyleydi:
"İsviçre anayasası delinmiştir. Hiçbir dinin diğerine üstünlüğü yoktur ve olamaz. Hiçbir dine ayrımcılık yapılamaz. Maalesef İslam fobisi bazı çevrelerde etkili oldu. Yeterince bilinçli olmayan halk, ne olduğunu araştırmadan oy kullandı!"
***
Ve nihayet İsviçre'deki sağduyu...
Yeşiller Partisi, belli bir yüksekliği aşan minare yapımını yasaklayan referandumun İsviçre anayasasına aykırı olduğu gerekçesi ile iptali için Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'ne başvurmaya hazırlanıyor. Referandumda, minare yasağına karşı çıkan Cenevre, Neuchatel, Basel gibi kantonların, yerel düzeyde yeni oylamalar yapabileceği konuşuluyor. En azında 3-4 kantonda minarelerin yükselmesine kapı aralanacağı belirtiliyor. İsviçre'de minareli sadece 4 cami bulunması ise küçük korkuların, toplumsal kâbusa dönüşebileceği çelişkisine işaret ediyor.