Alışveriş bağımlılığını test et! Bu soruların 5 tanesine evet diyorsan...

Hayatımız alışverişle geçiyor... Yaşamak için, giyinmek için, barınmak için, yemek için... Alışveriş hayatın kaçınılmaz ihtiyacı. Ama öyle bir nokta var ki, bazen alışveriş bir takıntı olarak karşımıza çakıyor. Psikoloji bu rahatsızlığa onyomani diyor... 'Oniomania'dan geliyor sözcük. Yunancada 'onios' satılan, 'mania' ise çılgınlık anlamına geliyor... Takıntılı satın alma bozukluğu, diğer adıyla da alışveriş bağımlılığı. Uzmanlar son dönemde alışveriş bağımlığının arttığı söylüyor. Hem içsel boşluk duygusu, hem her bağımlılıkta olduğu gibi internet satışları sayesinde bağımlılık duyulan objeye kolay ulaşım, kredi kartı kolaylığı gibi etkenler bağımlılığı körüklüyor. Alışveriş bağımlılığı anlık istek veya hazların karşılanması için, herhangi bir ihtiyaç olmaksızın gerçekleştirilen ve tekrarlayan satın alma davranışı. Bağımlılık kavramı genel olarak madde kullanımını ifade etmek için kullanılsa da olumsuz sonuçları bulunan davranışların yapılmaya devam edilmesi de günümüzde davranışsal bağımlılık olarak tanımlanıyor. Alışveriş bağımlılığında satın alınan ürün yerine satın almanın verdiği haz ön planda. Satın alma konusunda aşırı davranışlar dikkat çekiyor.

Uzmanlar alışveriş bağımlılığındaki aşırı davranışlarI dört unsur çerçevesinde değerlendiriyor. Önüne geçilemeyen satın alma isteği, satın alma sürecinde kontrol kaybı, satın alma sonucunda psikolojik, sosyal veya ekonomik olumsuzluklar yaşamak, yaşanan olumsuzluklara rağmen satın almaya devam etmek... Psikiyatr Cem Keçe onyomaniyi şöyle tanımlıyor: "Onyomani, kompulsif satın alma bozukluğu anlamına gelir. Para ve zaman kaybı, bunun sonucunda da pişmanlık, huzursuzluk gibi olumsuz sonuçlara neden olan alışveriş ve satın alma davranışı takıntısıdır. Kompulsif satın alma, karşı konulamaz, kontrol edilemez bir dürtü olarak deneyimlenen bir dürtü kontrol bozukluğu ve bağımlılıktır. Kompulsif satın alma, imkanlarının ötesinde harcama yapan insanlarla sınırlı değildir; aynı zamanda alışveriş yapmak için aşırı miktarda zaman harcayan veya kronik olarak bir şeyler satın almayı düşünen ama asla satın almayan kişileri de içerir."

Bütün bağımlılık türlerinde olduğu gibi alışverişte de aslında kişiye geçici mutluluk vermesi ve bu mutluğa duyulan aşırı istek söz konusu... Klinik Psikolog Ayhan Altaş, alışveriş, mutluluk ve haz arasındaki ilişkiyi şöyle anlatıyor: "Alışveriş yapmak insan psikolojine iyi gelen bir şey çünkü yeni bir şey almak insanın zihinsel olarak farklı bir uyarana maruz kalması ve zihnin duyarlı hale gelmesine fayda sağlıyor. İnsan yeni bir şey aldığında zihin bir süre o alınan eşyaya yöneliyor ve onunla alakalı bir zihin süreci başlatıyor. Eğer kişiyi zihinsel olarak rahatsız eden şeyler varsa böylece o rahatsız eden şeylerden de bir süreliğine de olsa uzaklaştırmış oluyor. Bu da kişinin psikolojik olarak kendisini iyi hissetmesine yardımcı oluyor.."
Peki, hangi aşamadan sonra kişi kendini alışveriş bağımlısı olarak buluyor? Altaş bu geçiş sürecini ise şu sözlerle özetliyor: "Alışverişin kişiye iyi hissettirdiğini bir bilgi olarak kaydeden zihin daha sonra iyi hissetmek istediğinde alışverişe yönelebilir. Tabii insan hayatında sorunlar arttıkça alışveriş davranışı da artacaktır. Bir süre sonra alışverişin oluşturduğu mutluluk hali kişiye yeterli gelmemeye başlayacaktır. Kısa süreli etki sonrası tekrar mutlu olmak isteyen kişi yine alışveriş davranışına yönelecek ve her geçen gün daha fazla alışveriş davranışı görülecektir."

Tabii bütün bağımlılıklarda olduğu gibi bu sürecin sonunda da psikolojik, sosyolojik ve ekonomik yıkım var. Altaş'dan dinleyelim: "Bir süre sonra kişi artık alışverişten eskisi kadar mutluluk duymamaya başlayacak ve fazla alışveriş yaptığı için maddi sıkıntılar gibi başka sorunlar ortaya çıkacaktır. O noktadan sonra artık eskiden mutlu eden alışveriş davranışı kişiyi mutsuz etmeye başlayar. Sonra mutsuz olduğu için mutlu olma adına çözüm yolları arayacak ve zihninin alışverişten başka bildiği çözüm yolu olmadığı için tekrar alışverişe yönelecektir. Sorun bir kısır döngü haline gelmiştir. Mutlu olma isteği, alışverişe yönelme, alışverişin mutsuz etmesi, tekrar mutlu olma ihtiyacı ile alışverişe yönelme ve tekrar mutsuz olma. Bu noktadan sonra artık kişi alışveriş bağımlısı yani, onyomani seviyesine gelmiştir." Peki, onyomani niye artıyor, daha çok kimlerde görülüyor, tedavisi nedir, vaka örneklerinde görünen temel özellikler neler, bizde bu rahatsızlık ya da başlangıcı olup olmadığını nasıl anlarız? Buna benzer pek çok sorunun cevabını uzmanlardan aldık...