Bunları herkes yaşıyor

HEDİYE KONSER BİLETİ GELDİ, ETİK Mİ?
Etik hediye olur mu?
Yöneticiliğini yaptığım şirketin bir müşterisi, iki kişilik konser davetiyesi gönderdi. Aslında sorumlusu olduğum birimin bu müşteriyle bir ilgisi yok. Ama biletin fiyatı el yakacak cinsten. Yine de o konsere gittim. Doğru mu yaptım?
(N. İstanbul)
İş hayatında her an herkesin karşısına çıkabilecek cinsten bir etik soru bu: Hangi hediye sakıncalı hangisi değil? Türk Dil Kurumu, rüşveti şöyle tanımlıyor: "Yaptırılmak istenen bir işte yasa dışı kolaylık ve çabukluk sağlanması için bir kimseye mal veya para olarak sağlanan çıkar." Konser davetiyesi gönderen müşteriyle direk ilişki içinde bulunmadığınıza göre buna rüşvet demek zor. Ama madalyonun bir de öbür yüzüne bakalım: Davetiyeyi gönderen şirketin çalıştığınız kurumla çıkar ilişkisi var..
Sizin karşılaştığınız etik ikilemin yanıtını, ABD'deki Texas A&M Üniversitesi'nde (TAMU) mühendis adaylarına verdiği etik dersinin notlarında buldum. Hediye meselesi çok sayıda insanı ilgilendirdiği için TAMU'nun dersini aktarmak istiyorum.
TAMU'ya göre karşılık beklemeksizin verilen bir hediyeyi kabul etmek için de, reddetmek için de güçlü nedenler mevcut. Önce, böyle bir hediyeyi pekala kabul edebileceğimizi söyleyen nedenlere bakalım. Hediyeyi kabul edebiliriz, hatta etmeliyiz çünkü…
1) Karşılıksız hediyeyi kabul etmek, hediyeyi veren şirketle aramızdaki ilişkinin gelişmesi anlamına gelecek. Çalıştığımız şirketin o şirkete işi düştüğünde, aramızdaki dostluk sayesinde daha hızlı ve kaliteli hizmet alacağız.
2) Bu tip hediyeler, birçok sektörde işin olağan bir parçası. Zaten büyük şirketler için bedava bilet, önemli bir maliyet değil.
3) Herhangi bir sektörde bütün şirketlerin yöneticilerine karşılıksız hediye gönderilmesi durumunda, o sektördeki şirketlerden biri lehine rekabet avantajı doğmaz.
Buna karşılık karşılıksız hediyeleri reddetmek için de güçlü gerekçeler var:
1) Başka bir şirketteki bir yönetici, müşterinizin kendisiyle çalışanlara bedava bilet gönderdiğini öğrenince, "Bunlarla çalışırsak, biz de konserlere bedava gideceğiz" diye düşünecek.
2) Hediye çok pahalı. Bu tip hediyeleri vermeye genellikle ancak büyük şirketlerin gücü yeter. Bu da, rekabetin küçük şirketleri aleyhine bozulmasını getirir.
3) Rüşvetin tanımı dünyada her yıl daha da katılaşıyor. Eskiden rüşvet olarak değerlendirilmeyen şeyler artık rüşvet olarak değerlendiriliyor.
TAMU'nun yorumu böyle.. Peki hangi yolu tercih etmeli? Bu kadar ayrıntılı yazdıktan sonra izninizle bu kararı size bırakacağım..
EŞİNİN İHANETİNİ ARKADAŞTAN GİZLEMEK ETİK Mİ?
Dost her zaman acı mı söyler?
Bundan birkaç ay önce iş için gittiğim yerde, eşimin arkadaşının kocasını başka bir kadınla sarmaş dolaş görmüştüm. Eşime anlatınca çok üzüldü ama arkadaşı hamile olduğu için söylemek istemedi. Sizce ne yapması gerekirdi?
(S. İzmir)
Dost ne olursa olsun acıyı mı söyler? Yoksa kimi durumlarda dostluk, gerçeği gizlemekten mi geçer? En azından sizin anlattığınız durumda ikincisi doğru: Arkadaşının hamileliği, eşinizin "gerçeği" şimdilik gizlemesini gerektiriyor. Bunda etik bir sorun yok.
Doğum sonrasında birçok annenin "postpartum depresyon" denen duygu durum bozukluğundan geçtiğini biliyoruz. O nedenle doğumdan sonranın da 'gerçeği' açıklamak için doğru zaman olduğundan şüpheliyim.
Peki öyleyse ne zaman? Doğumun etkileri geçtikten sonra, mesela bir yıl sonra olabilir mi? İyi de ya kocası, bu süre içinde yaptığı şeyden pişman olursa? Açıklayacağınız "gerçek", bir ara çatırdar gibi olup tekrar yoluna giren bir evliliği yıkacak olmasın?
Korkarım bu sefer dostluk, "acı gerçeği" gizlemekten geçiyor.
BEŞ KİŞİYİ KURTARMAK İÇİN BİR KİŞİYİ ÖLDÜRMEK ETİK MİDİR?
VAGON SORUSUNA BAŞKA BİR ÇEŞİDİYLE DEVAM!
Geçen Cuma etikle ilgili sorduğum "vagon" sorusuna pek çok okurdan yanıt geldi. Yanıtların bazıları, teknik bir sorun nedeniyle elime dün ulaşabildi. Onları bugün yayınlayacağım. Ama önce yeni bir soru!
Dün dediğim gibi, "vagon" klasik bir soru. Değişik versiyonları var. ABD'li filozof Judith Jarvis Thomson, Cuma günü sorduğum vagon sorusunu biraz değiştirip daha da enteresan bir hale getirmiş. Onun sorusu şöyle:
Demiryolu köprüsünün üzerinde çevreye bakarken karşıdan, her nasılsa bağlı olduğu trenden kopmuş bir vagonun yokuş aşağı geldiğini görüyorsunuz. Yolunun üzerinde 5 demiryolu işçisi mola vermiş, yemeklerini yiyor. Acele edip vagonun önüne ağır bir şey atarsanız durdurabilirsiniz. Şansa bakın ki, yanınızda hayli şişman bir adam çevreyi seyrediyor! Onu aşağıya iterek, 5 kişinin hayatını kurtarmak elinizde. Ne yaparsınız?
Yanıtlarınızı bana yazın: etik@sabah.com.tr. Sorunun yanıtını ve sizin yorumlarınızı Çarşamba günü aktaracağım.
ESKİ SORUYA YANITLAR..
Gelelim dün yayınlayamadığımız okur yanıtlarına..
Önce eski soruyu hatırlayalım: Tren istasyonunda görevli bir memursunuz, diyelim. Bağlı olduğu trenden her nasılsa kopmuş bir vagon, karşıdan yokuş aşağı geliyor! Vagonun yolunun üzerinde bir grup demiryolu işçisi var. Ani bir hamleyle makas değiştirip vagonun başka bir hatta geçmesini sağlayarak onları kurtarabilirsiniz. Ama ikinci hattın üzerinde de yaşlı bir kadın çiçek topluyor! Siz olsanız ne yaparsınız?
Sorunun yanıtı, etiğe hangi "okulun" penceresinden baktığınıza bağlı olarak değişiyordu. "En çok sayıda insana en fazla iyiyi sağlayan şeyin" etik olduğunu savunan "Faydacı" felsefeye göre vagonun makasını değiştirmek gerekir. Çünkü beş kişinin hayatını kurtarmak, bir kişinin ölümüne yeğdir. Buna karşılık filozof Kant'ın temsil ettiği felsefeye göre masum bir insanı öldürmek ne pahasına olursa olsun etiğe aykırıdır.
Okurlarımızın yanıtları şöyleydi:
Vagonun yolunu değiştirmem. 1) Demiryolu işçilerinin, çalıştıkları hat, aldıkları riskler ve güvenli çalışma konularında eğitimli olmaları beklenirken, yaşlı kadın aktif olmayan bir hatta çiçek topluyor. 2) Kimin ölüp, kimin yaşayacağını belirlemek, benim vermem gereken bir karar değil. (H.S.)
1) İmkanım olsa treni durdurmaya çalışırım. 2) Sesle uyarmaya çalışırım. 3) Makası yaşlı kadının olduğu yöne çeviririm. Çünkü yaşlı kadının yeterince yaşadığını düşünüyorum. Ayrıca her zaman 6 kişiyi kaybetmektense biri kaybetmek daha mantıklıdır. (C.D.)
Mantıken makas değiştirip işçileri kurtarırım, dememi bekleyebilirsiniz. Bir tarafta birkaç insan, diğer tarafta ise sadece bir kişi. Kaybı bir kişiye indirmek mantıklı gelebilir. Ama bana daha mantıklı gelen makası hiç ellememek ve işçileri uyarıp kurtarmaya çalışmak. Onlar yaşlı kadından daha çeviktir, kurtulma şansları daha fazla. Ama makası değiştirirsem yaşlı kadının kurtulma şansı daha az. (S.B.)
Tren yolu uzerindeki işçileri kurtarmak için hiç bir günahı olmayan yaşlı bir kadının hayatını tehlikeye atmak ya da onu feda etmek etik değildir. Matematiksel olarak düşündüğümüzde işçi sayısının fazla olması, yaşlı kadının hayatının önemini ya da değerini azaltmaz. Ayrıca işçilerin olası ölümleri kimsenin elinde olmadığı için (Olay kaza ile gerçekleştiği için) kaderdir, fakat yaşlı kadının hayatının feda edilmesi cinayettir. (E.T.)
Tren istasyonu sorunuz aslında bizim karar derslerinde verdiğimiz güzel bir örnektir. Şahsi görüşüm, makasçının hattı değiştirmesidir. Evet yaşlı bayan hayatta kalmayacak ama zaten en başta o hat üzerinde olmaması gereken kişi de odur. Dünyanın neresine giderseniz gidin demiryolları ile ilgili bir kural vardır. Bu kural "demiryolu üzerinde bulunmak tehlikeli ve yasaktır" şeklinde geçer. (F.E.)
SORULARINIZI BEKLİYORUM
Hayatta karşınıza çıkan etik problemlerle ilgili her türlü sorunuzu etik@sabah.com.tr adresine yazın. E-posta kullanmak istemiyorsanız, sorunuzu aşağıdaki yorum alanına da bırakabilirsiniz.
ÖNCEKİ YAZILAR
* ÖĞRETİM ELEMANI-ÖĞRENCİ AŞKI ETİK Mİ? - 23.08.2010
* MARKETTE DOLU SEPETLE EKSPRES KASADAN GEÇMEK AHLAKSIZLIK MI? - 20.08.2010

* İŞYERİNDE AŞK ETİK Mİ? - 19.08.2010
* İŞ GÖRÜŞMESİNDE ÖZEL HAYATLA İLGİLİ SORU SORMAK ETİK Mİ? - 18.08.2010

* AİLEDEKİ YÜZ KIZARTICI SUÇU EVLENECEĞİN KİŞİDEN GİZLEMEK ETİK Mİ? - 17.08.2010
* İŞYERİNDE ÇALIŞANLARI KAMERAYLA GÖZETLEMEK ETİK Mİ? - 16.08.2010
* PATRONDAN HABERSİZ İŞ ARAMAK ETİK Mİ? 14.08.2010

* DVD FİLMİ FACEBOOK'TAN PAYLAŞMAK ETİK Mİ? - 13.08.2010
* AÇ KALANIN HIRSIZLIK YAPMASI ETİK Mİ? - 12.08.2010

* KOMŞUNUN ARABASINA KİMİN VURUP KAÇTIĞINI SÖYLEMEK ETİK Mİ? - 11.08.2010
* SINAV SORULARI 'SAÇMA'YSA KOPYA ÇEKMEK ETİK Mİ? - 10.08.2010
* ŞİRKET YAZICISINI KİŞİSEL İŞLER İÇİN KULLANMAK ETİK Mİ? - 09.08.2010
* DOĞUMGÜNÜNDE GELEN HEDİYE BAŞKASINA HEDİYE EDİLEBİLİR Mİ? - 08.08.2010

* ÇALIŞANLARIN E-MAIL'LERİNİ OKUMAK ETİK Mİ? - 07.08.2010

* DİLENCİ ÇOCUKLARA PARA VERMEK ETİK Mİ? - 06.08.2010

* ESKİ EYLEMCİYE İŞ BULMASINDA YARDIM ETMEK ETİK Mİ? - 05.08.2010
* CV'YE MASUM YALANLAR YAZILABİLİR Mİ? - 04.08.2010